Logo biuletynu psychoprofilaktycznego

biuletyn psycho profilaktyczny Świętokrzyskie Centrum Profilaktyki i Edukacji Biuletyn tworzą pracownicy ŚCPiE we współpracy z Katedrą Psychologii i studentami psychologii UJK

Zdjęcie główne biuletynu - okulary oraz notatnik

Kontrast

Czcionka

Przemoc rówieśnicza

ikona-kalendarz2020-10-16

ikona-długopisAnna Grzyb-Pedrycz

Przemoc rówieśnicza

Przemoc rówieśnicza – definicje

Najbardziej ogólną definicję przemocy rówieśniczej skonstruowali badacze z Crimes against Children Research Center w New Hampshire w USA. Twierdzą, że tego rodzaju przemoc ma miejsce wtedy, gdy młoda osoba w wyniku działań swoich rówieśników doświadcza przykrości lub krzywdy.

W literaturze możemy spotkać się z wieloma terminami definiującymi zjawisko przemocy, rówieśniczej, które często używane są zamiennie. Takimi pojęciami tworzącymi układ hierarchiczny są, np. agresja, przemoc oraz bullying (Pyżalski, 2012).

Najbardziej ogólnym terminem jest agresja. W swoim zakresie obejmuje podejmowane świadomie nieprzyjazne działania, których celem jest skrzywdzenie kogoś (Aronson, Wilson, Akert, 2006).

Kolejne, trochę węższe pojęcie to przemoc. Przemoc ma miejsce wtedy, gdy dochodzi do wykorzystania przez agresora swojej przewagi, która może być liczebna, fizyczna, psychiczna lub formalna (Komendant-Brodowska, 2014).

Ostatnim i najbardziej sprecyzowanym terminem jest bullying. Z bullyingiem mamy do czynienia, gdy celem postępowania jednostki jest wyrządzenie przykrości lub krzywdy o charakterze systematycznym (intencjonalność i powtarzalność działnia). Tę formę przemocy cechuje również nierównowaga sił - ofiara bullyingu jest słabsza od sprawcy lub grupy sprawców (Olweus, 2003).

Podobną definicję bullyingu zaproponował również polski badacz M. Kliś (2000). Określając go jako powtarzające się przez dłuższy czas, negatywne działania z nierównomiernym rozkładem sił i brakiem winy ze strony ofiary.


Formy przemocy rówieśniczej

Istnieje wiele podziałów form przemocy rówieśniczej, według jednego z nich bullying może przybierać formę bezpośrednią i pośrednią. Forma bezpośrenia charakteryzuje się konfrontacją twarzą w twarz, jest to, np. popychanie, obrażanie, kopanie, znieważanie. Natomiast pośrednia forma występuje z udziałem innych osób. Do tego rodzaju przemocy zaliczamy, np. rozpowszechnianie plotek oraz namawianie innych do wykluczenia ofiary z grupy (Rivers, Smith 1994).


W 2015 roku Instytutu Badań Edukacyjnych w swoich badaniach zastosował nieco bardziej uszczegółowiony podział form przemocy rówieśniczej:


Przemoc werbalną, np.
  • przezywanie,
  • dogadywanie,
  • ośmieszanie.


Relacyjną, np.

  • wykluczenie z grupy,
  • ignorowanie,
  • nastawianie innych przeciwko osobie.

Fizyczną, np.
  • pobicie,
  • kopanie,
  • popychanie,
  • szarpanie.

Materialną, np.
  • kradzież,
  • niszczenie przedmiotów

Elektroniczną, np.
  • złośliwe SMS-y,
  • e-maile,
  • wpisy w serwisie społecznościowym
  • umieszczanie w internecie zdjęć lub filmów ośmieszających ofiarę.

Raport Instytutu Badań Edukacyjnych wymienił również zachowania, które zaliczamy do coraz częściej spotykanego cyberbullingu (Pyżalski, 2012).

  • flaming, czyli agresywna wymiana zdań, np. na czacie lub w ramach grupy dyskusyjnej), 
  • prześladowanie - ang. harassment - regularne przesyłanie nieprzyjemnych wiadomości do ofiary za pomocą elektronicznych kanałów komunikacji, 
  • kradzież tożsamości - ang. impersonation - podszywanie się pod ofiarę, 
  • upublicznianie tajemnic - ang. outing - udostępnianie prywatnych materiałów ofiary np. zdjęć, 
  • śledzenie - ang. cyberstalking - inwigilacja ofiary i nękanie jej niechcianymi komunikatami, 
  • happy slapping - prowokowanie lub atakowanie innej osoby i dokumentowanie wydarzenia w postaci zdjęć lub filmu oraz upublicznienie nagrań lub zdjęć w Internecie,
  • poniżenie - ang. denigration - upublicznienie poniżających, nieprawdziwych informacji lub materiałów na temat ofiary, 
  • wykluczenie - ang. exclusion - celowe usunięcie z listy kontaktów internetowych lub niedopuszczenie do niej ofiary, 
  • agresja techniczna - działania przeciwko sprzętowi komputerowemu ofiary bardziej niż przeciwko samej ofierze.

Charakterytyka ofiary przemocy rówieśniczej – czynniki ryzyka

Z raportu IBE pt. Bezpieczeństwo uczniów i klimat społeczny w polskich szkołach (Przewłocka, 2015) wynika, że w polskich szkołach nawet co dziesiąte dziecko jest ofiarą agresji. Najczęściej uczniowie doświadczają przemocy ze strony rówieśników kilka razy w miesiącu (42%) oraz kilka razy w tygodniu (39%). Co piąty uczeń mówi o codziennych napaściach. Badania pokazują, że istnieją dwa typy ofiar przemocy – pasywne i prowokujące.

  • Ofiary pasywne określane są, jako bardziej introwertyczne, ciche, lękliwe i nieszczęśliwe (Rigby, 2011).
  • Ofiary prowokujące zwykle są niespokojne, humorzaste, nadmiernie aktywne, mają problemy z koncentracją, przejawiają zachowania agresywne, są napięte i irytujące według innych osób, często nie mają kolegów (Olweus, 1993; Rigby, 2002, 2011). Zachowania te mogą prowadzić do negatywnych reakcji ze strony rówieśników.

Osobami, które należą do grupy ryzyka ofiar przemocy w szkole, są uczniowie mniej popularni wśród rówieśników, osamotnieni, nie mogący liczyć na wsparcie oraz pomoc innych.

Według badań również brak wsparcia rodziców, czy gorsza od przeciętnej sytuacja finansowa jest częstym czynnikiem prowadzącym do doświadczenia agresji rówieśniczej w szkole. Niemal co piąty uczeń pochodzący z rodzin najbiedniejszych staje się ofiarą przemocy (Giza-Poleszczuk, Komendant-Brodowska, Baczko-Dombi, 2011).

Badania Little (2004) oraz Hershkowitz, Lamba i Horowitz (2007) wskazują, że do szczególnej grupy ryzyka należą także uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną, problemami w uczeniu się, oraz trudnościami komunikacyjnymi, są oni o wiele bardziej narażeni na wykorzystywanie przez innych (również seksualne).


Charakterystyka sprawcy przemocy rówieśniczej

J. Węgrzynowska i A. Milczarek podzieliły sprawców przemocy rówieśniczej na dwa typy: sprawców aktywnych i pasywnych.


Cechy sprawcy aktywnego:
  • agresja przejawiana wobec kolegów, także i dorosłych
  • zafascynowanie przemocą i jej narzędziami
  • akceptacja przemocy
  • impulsywność
  • potrzeba dominacji
  • niski poziom empatii wobec ofiar
  • średnie lub nieco wyższe niż przeciętne poczucie własnej wartości
  • niski lub przeciętny poziom strachu i niepewności
  • uznanie dla siły fizycznej
  • większa od innych (zwłaszcza zaś od swoich ofiar) siła i sprawność fizyczna
  • przeciętna popularność w klasie (może stopniowo spadać)
  • często otoczony "świtą" (2-3 osoby)

Cechy sprawcy pasywnego:
  • nie inicjuje, przyłącza się do stosowania przemocy
  • niezbyt pewny siebie, w grupie czuje się lepiej (http://www.przemocwszkole.org.pl/por_naucz_dzie_sprawca.php?zm=m4_4) .

Przeciwdziałanie przemocy rówieśniczej – „Bohaterstwo dnia codziennego”

Profesor P. G. Zimbardo opracował warty uwagi i naśladowania projekt mający na celu promowanie bohaterstwa dnia codziennego, który jest obecnie realizowany w wielu amerykańskich szkołach. Jego celem jest promowanie wśród uczniów zachowań, nie wymagających niezwykłych wysiłków, a mogących czasem uratować ludzkie życie, polepszyć jego jakość i wzmocnić relacje międzyludzkie. Do takich zachowań zaliczamy m.in.

  • powiadomienie nauczyciela, kiedy jest się świadkiem niebezpiecznej awantury między rówieśnikami;
  • wezwanie policji, gdy widzimy, jak ktoś atakuje naszego kolegę lub koleżankę;
  • interweniowanie, kiedy młodsze dziecko jest bite lub zastraszane przez naszego rówieśnika;
  • sprzeciwienie się nękaniu „kozła ofiarnego” i okazanie solidarności z nim;
  • oznajmienie, że szydercze lub złoślliwe żarty nie są zabawne, kiedy są adresowane do osób chorych, bezbronnych, lub należących do mniejszości;
  • gotowość do niesienia pomocy osobie niepełnosprawnej (P. G. Zimbardo, M. R. Leippe, 2004).



Bibliografia:
  • Aronson, E., Wilson, T. D., Akert, R. M. (2006). Psychologia społeczna. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
  • Giza-Poleszczuk, A., Komendant-Brodowska, A., Baczko-Dombi, A. (2011). Przemoc w szkole. Raport z badań, Warszawa: Instytut Socjologii UW.
  • Hershkowitz, I., Lamb, M. E., Horowitz, D. (2007). Victimization of Children with Disabilities. American Journal of Orthopsychiatry, 77(4), 629–35.
  • Kliś M., (2000). Zachowania agresywne, a zagrożenia zdrowia psychicznego młodzieży szkolnej, Kraków: Katedra Psychologii Akademii Pedagogicznej.
  • Komendant-Brodowska, A. (2014). Agresja i przemoc szkolna. Raport o stanie badań. Warszawa: IBE.
  • Little, L. (2004). Victimization of children with disabilities. W: K. A. Kendall-Tacket (red.), Health consequences of abuse In family: A clinical guide for evidence-based practice. Waszyngton: American Psychological Association.
  • Olweus, D. (1993). Bullying at school: What we know and what we can do. Oxford: Blackwell.
  • Olweus, D. (2003). A Profile of Bullying at School. Educational Leaderships, 60(6), 12–17.
  • Przewłocka, J. (2015). Bezpieczeństwo uczniów i klimat społeczny w polskich szkołach. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.
  • Pyżalski, J. (2012). Agresja elektroniczna i cyberbullying jako nowe ryzykowne zachowania młodzieży, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
  • Rigby, K. (2002). New perspectives on bullying. Londyn: Jessica Kingsley.
  • Rigby, K. (2011). The Method of Shared Concern. A positive approach to bullying In
  • Rivers I., Smith P.K. (1994). Types of Bullying Behavior and Their Correlates, „Aggressive Behavior”, t. 20, nr 5, s. 359–368.
  • school. Australia: ACER Press.