2021-02-10
Aleksandra Wrona
O zaburzeniach depresyjnych u dzieci i młodzieży mówi się od niedawna, jeszcze kilkanaście lat temu nikt nie pytał dzieci w jakim są nastroju lub jak się czują. Dziś coraz częściej zwracamy uwagę na samopoczucie dzieci, być może jest to związane ze zmieniającym się bezustannie światem, trudnymi czasami w jakich przyszło nam żyć. Od roku mierzymy się z największym kryzysem w życiu większości z nas - pandemią, która zmieniła całe nasze życie - uczymy się i pracujemy zdalnie, kontakty społeczne zostały ograniczone do niezbędnego minimum.
Pierwsze symptomy depresji u dzieci i młodzieży często są niedojrzałe i dość nieoczywiste, na pierwszy rzut oka przypominają wiele innych stanów i zaburzeń z jakimi mierzy się młodzież. Początkowo możemy myśleć, że mamy do czynienia po prostu z dzieckiem leniwym, bo nie chce mu się uczyć, czy z buntem nastolatka, który całe dnie spędza w swoim pokoju. Diagnoza depresji we wczesnym wieku jest trudna ze względu na podobieństwo objawów zarówno do naturalnych zachowań dotyczących nastolatków w okresie dojrzewania, zaburzeń takich jak ADHD czy zaburzenia odżywiania.
Obecnie przeważa twierdzenie, że depresja dzieci i młodzieży nie różni się od depresji u osób dorosłych. W zależności od kontekstu wystąpienia objawów depresyjnych rozpoznawane są zaburzenia afektywne, zaburzenia zachowania i emocji, zaburzenia somatyczne lub posttraumatyczne (Kołodziejek, 2008). Są jednak podstawy, by przypuszczać, że depresja dotyka nawet co trzeciego nastolatka. Dwukrotnie częściej chorują na nią dziewczynki niż chłopcy (Kennedy, Lam, Nutt, Thase, 2010). Najmłodsze dziecko, u którego zdiagnozowano depresję miało dwa lata.
Depresja u dzieci nie musi oznaczać tylko wycofania, obojętności braku chęci do jakichkolwiek aktywności. Często diagnoza depresji stawiana jest tak zwanym dzieciom „trudnym”, których zachowanie negatywnie wyróżnia się na tle grupy rówieśniczej.
Objawy chorobowe występujące w depresji dzieci i młodzieży nie są jednakowe, zależą od wieku dziecka i stadium rozwojowego, dlatego ważna jest nieustanna obserwacja dziecka, ponieważ depresja u każdego z nich może przebiegać nietypowo.
U dzieci w wieku przedszkolnym niepokojące mogą być nagłe zmiany w wyglądzie, zachowaniu dziecka, które jest cały czas smutne, przygnębione, utraciło zainteresowania i wydaje się być bardzo powolne, apatyczne. Dzieci z zaburzeniami depresyjnymi w wieku 3 - 6 lat zaczynają unikać otoczenia, izolują się, mają napady płaczu, krzyku często nie potrafią podać ich przyczyn, występuje obniżenie apetytu, kłopoty ze snem, zasypianiem, lęki nocne. Najbardziej charakterystyczne są objawy somatyczne - dziecko zgłasza dolegliwości bólowe - bóle brzucha, głowy, duszności, biegunki. Często występuje cofanie się w rozwoju, np. dziecko, które samodzielnie potrafiło się ubrać nagle wykazuje całkowitą nieporadność i domaga się pomocy rodzica. Takie objawy na początku powinny być skonsultowane z pediatrą lub lekarzem specjalistą, np. neurologiem czy gastrologiem, jednak po wykluczeniu przyczyn fizycznych należy zgłosić się po pomoc do psychologa lub psychiatry.
Depresja w wieku szkolnym może objawiać się spowolnieniem ruchowym, trudnościami w uczeniu się, utratą zainteresowań, izolacją od otoczenia. Często występuje także fobia szkolna, dziecko odczuwa lęk przed pójściem do szkoły, spotykaniem się z przyjaciółmi, jest bezustannie zmęczone, skarży się na bóle głowy, ma problemy ze snem, zauważalny jest także brak apetytu.
Im młodsze dziecko, tym groźniejsze są skutki utrzymywania się nieleczonego zespołu depresyjnego dla ogólnego rozwoju dziecka. (Kołodziejek, 2008)
Wiek nastoletni to okres szczególnej podatności na depresję, jest to związane z burzą hormonalną, nowymi emocjami i rolami, w które wchodzi dziecko. W diagnozie należy uwzględnić charakterystyczne dla młodzieży tendencje do buntu, przekory i wyolbrzymiania swoich problemów, chwiejność emocjonalną, częste w wieku dorastania stany smutku, przygnębienia, niskie poczucie własnej wartości. Nastolatki w przeciwieństwie do dzieci potrafią maskować zachowania depresyjne poprzez zaburzenia zachowania tj. nadużywanie substancji psychoaktywnych, alkoholu; przestępczość oraz skarżyć się na objawy somatyczne, które mają być przyczyną złego nastroju.
Najbardziej charakterystyczne objawy depresyjności u młodzieży to: niepokój, wzmożona agresja, chaos uczuciowy - uczucia przeplatają się, np. miłość i nienawiść, agresja i lęk. Nastolatki bardzo często starają się zrzucać winę za swoje samopoczucie na rodziców, następuje wzrost krytycyzmu względem nich, bunt przeciwko zasadom panującym w domu, jednocześnie negatywne uczucia wobec rodziców są przyczyną poczucia winy co pogarsza ich samopoczucie. Młodzież stoi w obliczu wielu wyzwań, musi zdecydować się na wybór określonej drogi życiowej zaczynając od liceum, następnie studiów, przyszłość zaczyna nabierać konkretnych kształtów, co zmusza do uświadomienia sobie różnic pomiędzy swoimi marzeniami, a możliwością ich realizacji.
W okresie dojrzewania znacznie wzrasta liczba diagnozowanych przypadków zaburzeń depresyjnych znacznie wzrasta i prawie dorównuje liczbie przypadków depresji u osób dorosłych.
Utrzymywanie się wyżej opisanych objawów przez okres powyżej dwóch tygodni bez ustalenia przyczyny przez lekarza powinno skutkować kontaktem z psychologiem lub psychiatrą.
Konkretne przyczyny występowania depresji nie są znane, przyjmuje się, że działają na to trzy czynniki - biologiczne, psychologiczne i środowiskowe. Czynniki biologiczne to geny, które dziecko dziedziczy po rodzicach, w przypadku gdy któreś z rodziców cierpi lub cierpiało na depresję prawdopodobieństwo jej wystąpienia u dziecka jest znacznie wyższe, niż u dzieci, których rodzice nigdy nie chorowali. Czynniki psychologiczne odnoszą się do osobowości dziecka, dzieci bardziej wrażliwe, delikatne są bardziej podatne na zachorowanie. Depresja może pojawić się jako skutek jakiegoś traumatycznego wydarzenia lecz także z powodu wydarzenia, które dla dorosłych wydaje się być mało znaczące. Do sytuacji zwiększających prawdopodobieństwo depresji należą:
W celu postawienia diagnozy lekarz psychiatra zbiera wywiad z pacjentem oraz jego opiekunami, a także przeprowadza badanie psychiatryczne, czyli szczegółowa rozmowę, która pozwala ocenić stan psychiczny młodego pacjenta. Kryteria rozpoznania zaburzeń depresyjnych u dzieci i młodzieży są takie same jak w przypadku osób dorosłych, bierze się jednak pod uwagę różnice w ekspresji objawów. W celu oceny nasilenia objawów stosuje się odpowiednie kwestionariusze i skale, ich wyniki mają jednak znaczenie tylko w kontekście całego badania psychiatrycznego. Same testy nie stanowią podstawy do postawienia rozpoznania.
Ważnym etapem diagnozy może być także badanie psychologiczne, które pozwala określić „konstrukcję psychiczną” dziecka, ustalić czy posiada cechy, które zwiększają podatność na depresję.
Istotna jest współpraca z lekarzem pediatrą, który dokonuje oceny stanu zdrowia dziecka i wyklucza lub potwierdza występowanie przyczyn objawów somatycznych.
Podstawowymi metodami leczenia depresji są leki oraz psychoterapia. Psychoterapeuta to osoba pracująca pod nadzorem superwizora, który jest swoistym mentorem każdego psychoterapeuty. Pomaga on spojrzeć na proces psychoterapii z dystansu i potrafi zwrócić uwagę na aspekty, które mogły umknąć psychoterapeucie.
O zastosowaniu farmakoterapii decyduje lekarz psychiatra dzieci i młodzieży. Takie leczenie zwykle odbywa się w poradni zdrowia psychicznego. W przypadku ciężkiej depresji niezbędne jest leczenie farmakologiczne w szpitalu psychiatrycznym, ponieważ osoba w ciężkiej depresji stanowi zagrożenie dla siebie. W przypadku depresji lekkiej lub umiarkowanej kieruje się dzieci na terapię indywidualną, rodzinną lub grupową. Terapia indywidualna małych dzieci jest praktycznie niemożliwa, dlatego najczęściej stosowana jest w ich przypadku terapia rodzinna, podczas której rodzice uczą się jak postępować z dzieckiem cierpiącym na depresję. Najbardziej rozpowszechnioną terapią małych dzieci jest terapia grupowa w formie zabawy. Dzięki niej dzieci nawiązują kontakty z rówieśnikami i uczą się jak radzić sobie z emocjami. Terapia grupowa wydaje się być najbardziej odpowiednią formą także w przypadku nastolatków.
Badania naukowe potwierdzają skuteczność leczenia depresji lekkiej i umiarkowanej podczas terapii poznawczo-behawioralnej i interpersonalnej – podobnie jak w przypadku osób dorosłych (Kennedy, Lam, Nutt, Thase, 2010).
Istotna jest także psychoedukacja, która zapewnia zarówno dziecku jak i jego opiekunom dostęp do wiarygodnych informacji dotyczących przyczyn i metod leczenia depresji oraz sposobów postępowania w sytuacji pogarszającego się stanu psychicznego lub występowania działań niepożądanych w czasie farmakoterapii.
Depresja jest chorobą przewlekłą, nawracającą i zagrażającą życiu. Jej leczenie jest długotrwałe i występuje wysokie ryzyko pojawienia się kolejnego epizodu. Z tego powodu dziecko powinno pozostać pod okresową kontrolą psychiatry lub psychologa. Bardzo ważnym elementem jest wspieranie dziecka w walce z jego chorobą poprzez zrozumienie, szacunek i zainteresowanie jego życiem, ponieważ tylko wtedy możemy zareagować zanim będzie za późno.
Literatura cytowana:
2020-11-24
2022-08-18
2021-04-29
