Logoterapia oraz charakterystyczne techniki pracy terapeutycznej

2021-03-02

Martyna Węgierska

Logoterapia oraz charakterystyczne techniki pracy terapeutycznej

„To nie poszło na marne, bo żadna siła na ziemi
nie odbierze ci tego, czego doświadczyłeś”

V.E. Frankl, „Człowiek w poszukiwaniu sensu”

 

Victor Emil Frankl był lekarzem, psychiatrą i psychoterapeutą, a także profesorem Uniwersytetu Wiedeńskiego.  W tym artykule jednak Frankl będzie funkcjonował jako twórca „trzeciej wiedeńskiej szkoły psychoterapii” – twórca logoterapii.

Jego autorskie spojrzenie było oparte na własnych doświadczeniach w pracy klinicznej, osobistych poglądach na kondycję człowieka, a także, a być może przede wszystkim, na przeżyciach wyniesionych z pobytu w obozie koncentracyjnym. Bardzo znana pozycja książkowa „Człowiek w poszukiwaniu sensu” dowodzi, że był on w stanie dostrzec sens i wartość tam, gdzie większość dostrzegała jedynie zło. Owszem, nie można popadać w skrajność i zignorować przerażających warunków życia oraz wszechobecnej niesprawiedliwości. Jednak postawa prezentowana przez narratora wspomnianej książki pokazuje, że nawet w najgorszych podpowiadanych przez wyobraźnię warunkach, człowiek jest w stanie zachować poczucie sensu istnienia, osobistą godność, po prostu – człowieczeństwo.

Victor Frankl z jednej strony klarownie pokazuje cierpienie człowieka w obozie koncentracyjnym i to jak zewnętrzne warunki powodują, że więzień ucieka w najbardziej prymitywną formę życia psychicznego. Z drugiej jednak strony Frankl nie rzuca oskarżeń w stronę Boga, losu, czy świata za zastany porządek rzeczy, a mówi o podjęciu świadomego wyboru co do określonego pojmowania świata. Wiedeński uczony wskazuje, że nawet w najbardziej niesprzyjającym środowisku, czy otoczeniu innych ludzi, człowiek zachowuje wolną wolę, dzięki której ma możliwość podejmowania wyborów.

Ten sposób myślenia, znajduje swoje odzwierciedlenie w logoterapii, którą zdefiniować można jako nurt psychoterapii, skoncentrowany na sensie życia, wartościach, analizie egzystencjalnej. Problemami, jakimi zajmuje się ten nurt są: poczucie utraty sensu życia, a przez to -  pustki egzystencjalnej, doświadczenie kryzysu egzystencjalnego, czy kryzysu wartości, a także nerwica noogenna (nadwrażliwość lękowa), lęk przed śmiercią, natręctwa. Zadaniem pracującego w tym nurcie terapeuty jest głównie: pomoc w odkryciu sensu życia, przywrócenie lub reorganizacja wyznawanej hierarchii wartości, czy uświadamianie wypartych aspektów duchowości.

W logoterapii wykorzystuje się charakterystyczne techniki pracy, które zostaną teraz pokrótce omówione:

 

Dialog sokratejski

Często spotykana technika w logoterapii, która może być wykorzystywana również w innych nurtach psychoterapii. Polega ona na prowokowaniu refleksji nad sensem podejmowanych działań, a także sensem życia w ogóle. Najczęściej dialog ma postać filozoficznych pytań, które ukierunkowywane są na istotny aspekt ludzkiej egzystencji, nie znajdujący w pełni odbicia w świadomości pacjenta. Nazwa tej techniki odnosi się oczywiście do Sokratesa, który to znany jest z porównania filozofa do położnej – filozof pomaga wydobyć prawdę o drugim człowieku, tak samo jak położna pomaga wyjść dziecku z łona matki. To porównanie znajduje swoje odzwierciedlenie również w sposobie prowadzenia dialogu sokratejskiego w logoterapii.

Intencja paradoksalna

Istotą tej techniki jest wzbudzenie takiego nastawienia, aby pacjent zaczął pragnąć tego, czego się boi. Nie można utożsamiać opisywanej techniki z techniką paradoksu, opierającej się na terapeutycznej manipulacji. Intencja paradoksalna jest techniką świadomą i racjonalną – jej zastosowanie wymaga zgody pacjenta, więc nie może być w niej mowy o manipulacji. Terapeuta w tej technice zachęca swojego pacjenta do postąpienia wbrew swojemu lękowi, swoim obawom, np. osoba, która boi się publicznej oceny musi zapragnąć, aby stworzyć takie warunki, aby mogła, a przede wszystkim – bardzo chciała - być oceniana przez innych ludzi. Początkowo, zachęta tego typu może zostać przez pacjenta potraktowana jako absurdalna, może pojawić się śmiech, zdziwienie, żartowanie z propozycji terapeuty. Taka reakcja jest często punktem wyjścia do dalszej rozmowy. Istota intencji paradoksalnej to odblokowanie zdolności do przekraczania swoich ograniczeń psychicznych. Stąd, początkowy śmiech i zdziwienie pacjenta są nawet wskazane, ponieważ tworzą aurę absurdu, przez co łatwiej pacjentowi dystansować się do swoich objawów.

 

Technika modulacji postawy

Technika modulacji postawy dotyczy uświadamiania hierarchii wartości i podejmowania związanych z tą hierarchią decyzji. Według Frankla istnieją następujące wartości: doznaniowe (np. miłość), twórcze (np. praca) oraz postawy (np. godność, honor). Jeżeli logoterapeuta pracuje z pacjentem, który doświadcza ciężkiego kryzysu psychicznego, a nie ma możliwości realizacji wartości twórczych i doznaniowych, wówczas należy skupić się na analizowaniu wartości postawy. Modulacja ma na celu zmianę sposobu przyjmowania swojego cierpienia w taki sposób, aby pacjent z pasywnego, stał się aktywny. Logoterapeuta może wykorzystać opisywaną technikę poprzez zadawanie pytań: Jak w Pana/Pani sytuacji można przeżyć to, czego Pan/Pani doświadcza z godnością? Jak Pan/Pani rozumie, co to znaczy „zachować twarz” w kontekście Pani/Pana przeżyć? Jak Pan/Pani może przyjąć to, co się zdarzyło tak, aby móc spojrzeć sobie w oczy?

 

Logodrama

W tej technice zadaniem pacjenta jest wyobrażenie samego siebie na łożu śmierci, w celu spojrzenia na swoje życie z dystansu. Taki zabieg ma pomóc w rozpoznaniu, jak pacjent postrzega w takich okolicznościach swoje życiowe cele. Ma on skonfrontować poziom swojego bieżącego zaangażowania w nie, z perspektywą śmierci. Według Frankla logodrama ma za zadanie uaktywnić w człowieku przeżywanie wartości trwałych nawet w obliczu przemijania.

 

Bibliografia:

Dobosz A., Logoterapia – psychoterapia egzystencjalna Victora Frankla. Pobrane z: [https://www.annadobosz.pl/logoterapia/]

Frankl, V.E. (2011). Człowiek w poszukiwaniu sensu. Wydawnictwo Czarna Owca: Warszawa.

Kamińska, A. (2018). Założenia logoterapii Viktora Emila Frankla a Wychowanie Człowieka. Sosnowiec: Wyższa Szkoła Humanitas.

Szczukiewicz, P., Szczukiewicz A. (2018). Logoterapia Victora Frankla w psychoterapii i poradnictwie psychologicznym. Annales Universitatis Mariae Curie – Skłodowska. 31, 2.