2021-04-07
Paweł Kosowski
Pandemia COVID-19 oczami polskiej psychologii- mini przegląd wybranych badań
Wstęp
W marcu minął rok od początku pandemii. Był to czas szeregu zmian i ograniczeń, z którymi musieliśmy nauczyć się żyć. Dokładnie rok temu w wyniku rozprzestrzeniającej się pandemii wirusa SARS-CoV-2, wywołującego chorobę COVID-19, rząd Rzeczypospolitej wprowadził szereg obostrzeń dotyczących większości obszarów życia - ograniczenie przemieszczania się, zamknięcie szkół oraz uczelni i przejście na zdalne nauczanie, godziny dla seniorów i wiele, wiele innych. Logiczne jest, że każde ograniczenia mają niebagatelny wpływ na psychikę człowieka, wszelkie gwałtowne zmiany nie mogą się obejść bez indywidualnego, wewnętrznego echa. 2020 rok był niewątpliwie okresem wielu obciążeń dla ludzkiej psychiki, z jednej strony strach, brak poczucia bezpieczeństwa i niepewność związane ze wzrostem liczby zarażeń oraz zgonów, z drugiej zaś wszechobecny informacyjny szum. Musieliśmy mierzyć się z ogromną liczbą często sprzecznych ze sobą informacji dotyczących zarówno samego wirusa, jego genezy, sposobu rozprzestrzeniania się po świecie (Gulla, 2020), strategii rządów na radzenie sobie z nim, jak i innych zdarzeń, które działy się „w międzyczasie”. Połączenie ze sobą dwóch powyższych stron sprzyjało powstawaniu coraz to ciekawszych i za razem momentami mrożących krew w żyłach teorii spiskowych, które zrodzone w środowiskach domowych i umieszczone w sieci rosły w siłę i wzbogacane były o kolejne detale.
Niemniej jednak, pandemia, a zwłaszcza wszystko, co zostało przez nią zepsute, zmienione lub przez nią wywołane, stanowi podstawę do ciekawych badań dla większości dziedzin nauki. Nauki społeczne, a wśród nich socjologia czy psychologia w obliczu pandemii również nie pozostają w tyle względem chociażby medycyny czy biologii. Wszelkie zmiany, jakie wywołuje izolacja i ograniczenie kontaktów, natłok informacyjny, wszechobecna panika i wiele innych wpływających na człowieka zmiennych spowodowanych pandemią jest dla psychologii bardzo istotnym źródłem zainteresowań badawczych i zaowocowało ogromną liczbą badań, których kilka postaram się przedstawić w tym artykule.
Wybrane badania polskie
Polskie ośrodki badawcze podjęły się licznych badań związanych z wpływem pandemii na życie mieszkańców Polski - badania dotyczyły zarówno samego wirusa i lęków z nim związanych, jak również wpływu społecznej izolacji na jakość kontaktów międzyludzkich, odczuwanego stresu czy też innych zmiennych.
Badacze reprezentujący Uniwersytet Warszawski, Akademię Pedagogiki Specjalnej oraz Katolicki Uniwersytet Lubelski (Gambia, Sękowski i in. 2020), podjęli się przeprowadzenia badania podłużnego na grupie 1179 mieszkańców Polski mającego na celu sprawdzenie nasilenia objawów depresji i lęku uogólnionego w trakcie pandemii COVID-19. Pierwsza faza badania wykazała, że w grupie wiekowej 18-34 lat o około 20% zwiększyła się liczba osób z grupy klinicznego ryzyka nasilenia objawów depresyjnych (względem wyników sprzed pandemii). Najwyższy poziom objawów lęku uogólnionego oraz depresji wykazała grupa wiekowa 18-24 lata, najniższy w grupie 55 lat i więcej. Badanie wykazało, że wśród osób z okresu wczesnej dorosłości nasilenie objawów lękowych i depresyjnych wiąże się w sposób istotny z nudą, ograniczeniami wolności czy zmęczeniem całą sytuacją.
Kolejnym interesującym badaniem dotyczącym panującej sytuacji było wykonane przez Piotra Długosza (2020) z Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie na grupie 3167 studentów krakowskich uczelni, mające na celu sprawdzić m.in. zainteresowanie studentów tematyką epidemii, poziom obaw związanych z zaistniałymi okolicznościami, ogólną ocenę kondycji psychosomatycznej czy długość czasu spędzanego w Internecie. Badanie ukazało, że studenci ( na początku pandemii) niezbyt mocno obawiają się zarażenia wirusem- 38,1% badanych obawiało się do pewnego stopnia a 36,6% obawiała się trochę (Długosz, 2020). Wyniki również wykazały, że studenci poszukiwali czynności zastępczych, które mogłyby odwrócić uwagę od panującej sytuacji oraz przejawiali skłonności do racjonalizowania. Autor doszedł do wniosków, że grupa studentów przyjmuje strategię „słodkiej cytryny” poprzez wmawianie sobie, że nie jest aż tak źle. Badanie wykazało również wzrost czasu spędzanego w sieci- najwięcej badanych (27%) uplasowało się w przedziale od 4 do 6 godzin dziennie, niewiele mniej bo 22,3% badanych zadeklarowało, że spędza w Internecie ponad 8 godzin dziennie. W świetle raportu, największa liczba badanych posługiwała się siecią w celu kontaktów ze znajomi za pomocą komunikatorów i serwisów społecznościowych, kolejne również wysoko plasujące się aktywności to słuchanie muzyki, nauka czy oglądanie filmów i seriali. W kwestii zadowolenia z życia i z ogólnej kondycji psychosomatycznej wyniki wykazały, że studenci są zdecydowanie w pozytywnej kondycji i w większości są zadowoleni z życia.
Ciekawa również okazała się sfera teoretyczna, za przykład można przywołać analizę kryteriów diagnostycznych, dokonaną przez Janusza Heitzmana (2020). Autor, opierając się na ICD 10/11 oraz DSM V, stwierdził, że ogół zachowań obecnych wśród populacji można określić mianem pandemicznego ostrego zaburzenia stresowego, u podstaw którego leżą przyczyny podobne do ostrego zaburzenia stresowego, takie jak narażenie na wywołanie grupy objawów poprzez nagłe wystąpienie stresora, co prowadzić może do traumy. Czynnikiem stresogennym może być zarówno zarażenie się chorobą COVID-19 jak i świadomość ekspozycji na wirusa. Traumatogenne również mogą okazać się wprowadzone obostrzenia sanitarno-epidemiczne, które ograniczają poruszanie się oraz korzystanie ze wsparcia medycznego (Heitzman, 2020).
Istotnych wskazówek dla pracy psychologów dostarczyło badanie Kawskiej, Flisa, Jankowiaka i Anikiej (2020), którego celem było sprawdzenie wpływu pandemii na odczucia w sferze stresu oraz na zmiany w relacjach pomiędzy partnerami oraz roli cech osobowości w występowaniu tych zmian. Badanie wykazało, że cechy osobowości mogą odegrać kluczową rolę w skutecznej pomocy i interwencji psychologicznej w czasie pandemii. Rezultaty wskazały, że w okresie największych obostrzeń, osoby o większej sumienności odczuwały większy stres natomiast osoby cechujące się wyższym poziomem otwartości na doświadczenia, doświadczały go w mniejszym stopniu. Wyniki pokazały również, że osoby stabilne emocjonalnie odczuwały niższy poziom napięcia i obciążenia sytuacją izolacji.
Ostatnim, jak również lokalnie wykonanym badaniem było przeprowadzone na przełomie marca i kwietnia 2020 przez Justynę Mróz oraz autora tegoż wpisu dotyczące związku pomiędzy subiektywną oceną jakości i częstotliwości komunikacji, a odczuwaną samotnością i satysfakcją z życia w dobie pandemii. Wykazało ono, że poczucie samotności towarzyszyło osobom, które odczuwały zmniejszenie częstotliwości kontaktów z innymi, natomiast wyższy poziom satysfakcji z życia pojawiał się u osób, które nie deklarowały pogorszenia częstotliwości komunikowania się.
Panująca pandemia oraz związane z nią ograniczenia, niewątpliwie zapewnia ogromne pole do aktywności naukowej. Inspiruje i ciekawi bardzo szerokie grono naukowców z wielu dziedzin- również psychologii. W niniejszym wpisie przedstawiłem jedynie kilka badań które moim zdaniem zasługują na uwagę i mogą stanowić cenne źródło wskazówek dla praktyków ale również inspirację do kolejnych badań. Na pewno warto również zwrócić uwagę na badania psychologiczne z zagranicznych ośrodków naukowych, interesujące są chociażby te, które objęły miasto Wuhan, miejsce, w którym wszystko się zaczęło, ale myślę, że to już temat na kolejny wpis.
Piśmiennictwo
2020-11-24
2022-08-18
2021-04-29
