Porozumienie bez przemocy M.B. Rozenberga jako przykład metody radzenia sobie w sytuacjach konfliktowych

2021-04-07

Anna Przeorska, Dariusz Łuczak

„Porozumienie bez przemocy M.B. Rozenberga jako przykład metody radzenia sobie w sytuacjach konfliktowych”

 

Konflikt stanowi nieodłączną cześć naszego funkcjonowania i jest w nie po prostu wpisany. Aby konflikt w ogóle mógł zaistnieć, muszą zostać spełnione pewne podstawowe warunki. Po pierwsze, istnienie konfliktu zakłada udział w nim dwóch (albo więcej) stron. Z drugiej strony, muszą one pozostawać ze sobą w ścisłej zależności. Ponadto, uczestnicy konfliktu dostrzegają z reguły niemożliwe do pogodzenia różnice, np. w zakresie interesów, potrzeb czy wartości. Po czwarte, żadna z zaangażowanych stron nie osiągnie własnych celów bez udziału (albo wręcz pomocy) strony przeciwnej. Po piąte wreszcie, strony nawzajem sabotują realizację swoich dążeń. Konfliktów nie da się na dłuższą metę uniknąć ani w życiu zawodowym, ani prywatnym – są one bowiem naturalną konsekwencją istnienia dynamicznych interakcji między ludźmi. Nie oznacza to oczywiście, że jednostki i grupy nie mogą posiąść sztuki rozwiązywania konfliktów, przed jakimi stają.

Powstanie konfliktu zależy od konkretnych uwarunkowań psychologicznych
i społecznych. [1] Z  punktu  widzenia naukowego wyróżniamy:

konflikt danych – pojawia się w momencie gdy informacje przekazywane przez jedną stronę nie są akceptowane przez drugą, lub są przez nią inaczej interpretowane.

Konflikt wartości – oznacza sytuację gdy strony mają odmienne systemy wartości co może być przyczyną sytuacji konfliktowych

konflikt interesów – powstaje najczęściej z niezaspokojenia potrzeb własnych  o charakterze rzeczonym, proceduralnym, psychologicznym.

Konflikt ten często powstaje wówczas gdy jedna strona chce realizować swoje cele kosztem innej strony, lub stron.

Jeden  z ciekawych podziałów eskalacji konfliktu przedstawia Friedrich Glasl.

Dziewięć poziomów eskalacji konfliktów wg Friedricha Glasla:
1. Zaostrzenie (różnica zdań, napięcie)
2. Debata i polemika (mocne argumenty, przekonywanie do swoich racji,
zbieranie kontrargumentów, chęć postawienia na swoim, niesłuchanie
się nawzajem)
3. Czyny zamiast słów (maleje nadzieja na wspólne rozwiązanie, nie dyskutuje się, a tym bardziej nie słucha się z empatią, zamiast tego wydaje się
rozkazy i przechodzi do działania)
4. Troska o wizerunek i koalicja (prawdopodobieństwo porozumienia bez
wsparcia z zewnątrz drastycznie maleje; „obraz wroga” i krytyka całego
człowieka; szukanie sprzymierzeńców i tworzenie koalicji)
5. Utrata twarzy (zarzut celowego, wrogiego działania, w złej wierze, „uprawnia” do kary, np wykluczenie, mobbing)
6. Strategia gróźb, szantaż (groźby jako ultimatum, presja, kontrola, groźby, próba
uzyskania czegoś kosztem drugiej osoby)
7. Atak na mniejszą skalę (atak, sabotaż, liczenie się z poniesieniem strat, byle
przeciwnik poniósł większe)
8. Roztrzaskanie, totalne zniszczenie (dążenie do totalnego zniszczenia na
fizycznej, materialnej, gospodarczej lub duchowej płaszczyźnie)
9. Razem ku przepaści (chęć zniszczenia wroga nawet za cenę samozniszczenia)[2]

Myślę że umiejętność rozpoznania na jakim poziomie eskalacji konfliktu jesteśmy w danej sytuacji stanowi niejednokrotnie klucz do jego rozwiązania, aczkolwiek nie jest to warunek wystarczający.

 

Jedną z metod rozwiązywania konfliktów jest Porozumienie Bez Przemocy,
(w polskiej literaturze występujące również pod nazwą NVC)

Twórcą tej metody jest Marshall B.Rosenberg. Według autora proces rozwiązywania konfliktów jest realizowany poprzez:

- wyrażenie własnych potrzeb

- rozpoznanie potrzeb drugiej strony, bez względu na to jak zostają wyrażone

- sprawdzenie czy nasze potrzeby zostały właściwie zrozumiane

- okazanie empatii, której ludzie potrzebują aby uznać potrzeby innych

- przełożenie proponowanych rozwiązań czy strategii  na język pozytywnego działania[3].

U podstaw NVC leżą m in następujące założenia:
1. Wszyscy ludzie mają takie same potrzeby i różne, ulubione sposoby ich
zaspokajania
2. Potrzeby wszystkich ludzi są tak samo ważne i mogą być przynajmniej
wzięte pod uwagę, jeśli niemożliwe jest ich spełnienie
3. Ludzie chętnie przyczyniają się do dobra innych, o ile robią to z własnej woli
4. Wszelkie działanie jest próbą zaspokojenia potrzeb
5. Ludzie nie działają przeciwko nam, ale ku spełnieniu swoich potrzeb
6. Każda krytyka, osąd, gniew jest tragiczną próbą zaspokojenia swoich
potrzeb
7. Uczucia informują nas o zaspokojonych lub niezaspokojonych potrzebach
8. Konflikty rodzą się z przekonania, że jest tylko jeden sposób zaspokojenia
danej potrzeby
9. Nawiązanie kontaktu z drugą osobą jest drugim krokiem do rozwiązania
konfliktu pierwszym jest kontakt z własnymi uczuciami i potrzebami
Oczekiwania, że inni spełnią nasze żądania
CZTERY  KROKI  NVC
1. Obserwacje
2. Uczucia
3. Potrzeby
4. Prośby
Gdy widzę/słyszę...
to czuję...
bo potrzebuję...
Proszę, czy możesz...

1. Obserwacje – konkrety
Do jakiego konkretnie zdarzenia nawiązujemy? Nazywamy to, co usłyszeliśmy
i zobaczyliśmy, bez uogólnień i interpretacji Dzięki temu nie natrafmy na
opór i utworzymy jasną, neutralną bazę wyjściową do prowadzenia rozmowy
Jeśli tego nie zrobimy, to gdy rozmówca usłyszy uogólnienia i oceny – trudno
będzie mu nas słuchać, i prawdopodobnie zacznie się bronić lub wycofywać
2. Uczucia – drogowskazy
Uczucia pojawiające się w konkretnej sytuacji to drogowskazy, kierujące naszą
uwagę do tego, co jest dla nas ważne pokazują, czy potrzeby są zaspokojone,
czy nie rozumiejąc swoje emocje lepiej rozumiemy siebie A doświadczając
ich uwalniamy energię, która pomaga nam zadbać o nasze potrzeby
3. Potrzeby – motor do działania
Spełnione potrzeby (bezpieczeństwa, uznania, godności, współpracy, itp )
przyczyniają się do zachowania emocjonalnej, społecznej i fizycznej równowagi potrzeby są uniwersalne i stanowią element łączący wszystkich ludzi
Można je zaspokajać na wiele sposobów
4. Prośby – kierunek działania
Za pomocą próśb, dotyczących konkretnych działań innych osób, które pomogą nam zaspokajać nasze potrzeby, kreujemy rzeczywistość i uprawdopodabniamy, że wydarzy się to, na czym nam zależy
W NVC fundamentem do poszukiwania akceptowalnych rozwiązań jest
stworzenie kontaktu opartego na wzajemnym szacunku i wolności wyboru
Ważne jest dostrzeżenie wzajemnego człowieczeństwa i tego, że po drugiej stronie jest nie wróg, a drugi człowiek Jako ludzie jesteśmy stworzeni
do współpracy, a dochodzenie do porozumienia – zamiast pozostawanie
w konflikcie – jest szansą na przywrócenie dobrych relacji międzyludzkich
i poprawę jakości życia[4].

Możemy wyróżnić dwa rodzaje próśb:

1. Zorientowane na działanie, konkretyzujące pożądane przez nas zachowanie
2.  Zorientowane na kontakt czyli sprawdzające jak druga osoba zrozumiała nasz komunikat, jakie uczucia i potrzeby pojawiły się w drugiej osobie w efekcie naszego komunikatu.

 

 

By mieć pewność, że wyrażamy prośbę, która przez odbiorcę naszego komunikatu nie zostanie odebrana jako żądanie za nim sformułujemy prośbę odpowiedzmy sobie na następujące pytania:

1. Jakich konkretnych działań oczekuję od drugiej osoby?
2. Jak wyobrażam sobie motywację drugiej osoby do wykonania tych działań?
3. Na jakiej motywacji zależałoby mi najbardziej ?

Jasno i wyraźnie chciałbym podkreślić, iż przedstawione przeze mnie powyżej 4 kroki postępowania w sytuacji konfliktowej nie są dla mnie sztywnym schematem przez który trzeba przejść w sytuacji konfliktu. Stanowią dla mnie raczej pewne zaproszenie do pogłębienia własnej świadomości reakcji
w sytuacji konfliktowej, swoistego wglądu we własne stany emocjonalne pogłębiającego rozeznanie tego co widzimy, czujemy, naszych potrzeb i próśb
w stosunku do osoby, bądź też osób zaangażowanych w sytuację konfliktową. Dla mnie ciekawym zagadnieniem bardzo istotnym w komunikowaniu się miedzy ludźmi jest pojecie odmowy, czyli sytuacja w której najczęściej słyszymy po drugiej stronie stanowcze nie. Porozumienie bez przemocy prezentuje tutaj bardzo ciekawy sposób postrzegania odmowy zapraszający do kontaktu i dalszego ”eksplorowania” przyczyn stanowczego nie, a nie zamykający, jak to najczęściej doświadczamy dalszą możliwość komunikowania się.

Odmowa w porozumieniu bez przemocy oznacza zatem, że:

1. Za każdym NIE kryje się TAK dla czegoś innego – nie pójdę dziś z Tobą do kina, ale możemy wspólnie posłuchać muzyki czy zrobić dobrą kolację bo właśnie tego dziś potrzebuję.
2. Mówienie NIE zaprasza do dalszego dialogu – słyszę ze potrzebujesz odpoczynku, chciałbym jeszcze poszukać sposobów na to jak jednocześnie TY możesz zadbać o odpoczynek a ja o zabawę.
3. Istnieje więcej niż jeden sposób na zaspokojenie potrzeb – jeśli nie kino to co możemy zrobić dziś wspólnie by zadbać o nasze wzajemne potrzeby? Z metodą porozumienia beż przemocy po raz pierwszy spotkałem się na studiach w trakcie jednego z wykładów. Po latach uczestnicząc w zajęciach Szkoły Liderów dla młodzieży zostałem przez koleżankę zainspirowany do powrotu mojej przygody z tą metodą komunikowania się. Dziś to pewien nowy dla mnie rodzaj obszaru do ciągłego eksplorowania, przyglądania się sobie i doświadczania, którego elementy z powodzeniem wykorzystuję zarówno w życiu osobistym, jak
   i w trakcie mojej pracy pedagogicznej. Zachęcam zatem do podróży ku dobrej komunikacji ku wzbogaceniu siebie i innych.

BIBLIOGRAFIA, CZYLI CO WARTO PRZECZYTAĆ

1. Robert Alberti , Michael Emmons. Asertywność - sięgaj po to, czego chcesz, nie raniąc innych. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne , 2007

2. Herbert Fensterheim, Jean Baer, „Nie mów TAK jak chcesz powiedzieć NIE. Jak nauczyć się asertywności”, Książka i Wiedza, Warszawa 2006

3. Roger Fisher, William Ury, Bruce Patton: Dochodząc do TAK. Negocjowanie bez poddawania się. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, 2000

4. Mary Hartley. Asertywność. Sztuka umiejętnej stanowczości. Feeria , Marzec 2009

5. Jacek Kamiński. Negocjowanie. Techniki rozwiązywania konfliktów. Poltext.