ChAD - choroba afektywna dwubiegunowa u dziecka - poradnik dla rodziców

2020-11-04

Anna Gierczak

Drogi rodzicu, jeśli zetknąłeś się właśnie z ChAD-em u Twojego dziecka, ten artykuł jest skierowany do Ciebie.

ChAD – choroba afektywna dwubiegunowa lub zaburzenie afektywne dwubiegunowe charakteryzuje się nawracającymi objawami depresyjnymi, maniakalnymi/hipomaniakalnymi lub mieszanymi. Występuje u kobiet i mężczyzn, a najczęściej ujawnia się w okresie wczesnej dorosłości. Objawy mogą zostać wyzwolone przez jakieś trudne czy stresujące wydarzenie lub pojawić się bez żadnej „zapowiedzi”.

Zazwyczaj samo postawienie diagnozy zajmuje sporo czasu i wymaga wnikliwej obserwacji oraz badań. Lekarz psychiatra powinien przeprowadzić szczegółowy wywiad, niekiedy zlecić konsultacje z innym specjalistą, np. endokrynologiem. Podczas rozmowy na pewno zapyta o występowanie zaburzeń psychicznych w rodzinie, przebyte schorzenia, przyjmowane leki i kontekst rodzinny. Choroba afektywna dwubiegunowa to nie lada wyzwanie dla diagnostów, psychoterapeutów, rodziców, rodzeństwa, przyjaciół, a przede wszystkim dla samych zainteresowanych, czyli osób z diagnozą.

Objawy

Epizod depresyjny poznamy po znacznie obniżonym nastroju, problemach z pamięcią i koncentracją uwagi, ogólnym spowolnieniu wykonywania codziennych czynności, zaburzeniach snu (bezsenność lub nadmierna senność), łaknienia (brak apetytu lub nadmierny apetyt), wycofaniu z kontaktów społecznych, płaczliwości czy pojawieniu się myśli samobójczych.

Natomiast epizod maniakalny można uznać za całkowite przeciwieństwo depresji i z tego powodu pozornie uchodzi za pozytywny i przyjemny w przeżywaniu. Objawy to: zmniejszona potrzeba snu, wielomówność, pobudzenie, euforia, drażliwość, gonitwa myśli, podejmowanie wielu aktywności naraz, również tych ryzykownych, zaburzona koncentracja czy odhamowanie seksualne. Hipomania różni się od manii łagodniejszym przebiegiem i krótszym czasem trwania, co mniej dezorganizuje życie codzienne.

To depresja czy mania? Czy można mieć obie?

Depresja, mania, remisja? Czy depresja może pojawić się nagle? Przecież wczoraj wszystko było ok! Okresy remisji, czyli takie, kiedy nie występują żadne objawy, są elementem ChAD-u i większość osób z diagnozą ich doświadcza. Epizody mogą przechodzić płynnie jeden w drugi, a może przeplatać je czas bez żadnych objawów chorobowych. Nagłe i/lub nieoczekiwane zmiany nastroju to chleb powszedni dla „dwubiegunówki”, toteż nie powinno nas dziwić, kiedy ze stan euforyczny u nastolatka gwałtownie zmieni się w „dołek”.

Ile „chadowców”, tyle „chadów”

Psychiatrzy wyróżniają kilka typów zaburzenia, gdyż pomaga to w diagnostyce i dobraniu odpowiedniego leczenia. Porównując chorujących, znajdziemy wiele podobieństw, ale i mnóstwo różnic. Ciężko nakreślić cechy typowego „chadowca”, gdyż przebieg, nasilenie i częstotliwość mają indywidualny charakter u każdej osoby. Długość epizodów chorobowych i to, jak często one występują, okazują się bardzo różne i zależą od typu ChAD-u. Niekiedy fazy następują zaraz po sobie, a innym razem pojawia się remisja i kolejny epizod np. za kilka miesięcy czy nawet lat.

Jak odróżnić stan chorobowy od smutku/radości?

To bardzo istotne pytanie, które pojawia się nieraz i warto się nad nim dłużej zastanowić. W przyszłości zrozumiesz, że dla chorego umiejętność odróżnienia „normy” od objawów jest bardzo pomocna i stanowi klucz do optymalnego funkcjonowania.

Należy podkreślić, iż czasami granica pomiędzy stanem chorobowym a „normalnym” smutkiem bywa cienka. Życie codzienne dostarcza nam wrażeń i bodźców, a każdy człowiek doświadcza różnych emocji i nastrojów. Smutek, zwątpienie, melancholia czy rozdrażnienie dotykają każdego człowieka i nie muszą zwiastować jakiejkolwiek choroby.

Istotnym kryterium jest czas i to, jak bardzo zmieniony nastrój utrudnia codzienne funkcjonowanie. Alarmujące powinny być brak siły, by wstać z łóżka, zaniedbanie higieny osobistej, brak chęci do jakiejkolwiek aktywności czy wycofanie z kontaktów społecznych. Ze strony manii warto zwrócić uwagę na ilość podejmowanych inicjatyw, wielkościowe nastawienie, pobudzenie, słowotok czy brak snu.

Co istotne, osoby chorujące na ChAD miewają myśli samobójcze i ryzyko próby „s” jest jak najbardziej realne, więc nie lekceważ niepokojących sygnałów.

Leczenie

Stan dzisiejszej medycyny pozwala na dobranie odpowiednich środków farmakologicznych, które z dużym prawdopodobieństwem redukują objawy ChAD-u. Psychiatrzy dobierają leczenie indywidualnie, korzystając z leków normotymicznych, neuroleptyków, antydepresantów i środków uspokajających.

Leki są konieczną metodą leczenia i nie warto tego kwestionować. Z czasem, kiedy remisja trwa dłużej, można podjąć decyzję o zmniejszeniu dawki, aczkolwiek należy robić to według ścisłych zaleceń lekarskich. Warto mieć na uwadze to, iż samodzielne odstawienie lub modyfikacja dawki bywają częstym powodem hospitalizacji i znacznego pogorszenia funkcjonowania.

Nie zapominajmy jednak, że leki to nie wszystko. Z ChAD-em trzeba stanąć oko w oko, a wiąże się to z jego akceptacją i próbami ponownego przejęcia kontroli nad własnym życiem. Nawracający charakter zaburzenia często nie pozwala stabilnie funkcjonować i odnaleźć się w codziennej rzeczywistości. To potrafi demotywować i frustrować młodego człowieka, któremu wydawało się, że już zaczął panować nad ChAD-em. Czasami pojawia się autostygmatyzacja, kiedy sama diagnoza ciąży na osobie jak niewidzialne piętno.

Nastolatek nie potrafi uporządkować myśli, jest zmęczony wahaniami nastroju i silnymi emocjami, które przeszkadzają mu się skupić i zająć codziennymi nauką, pasjami i życiem towarzyskim. Niestety może spotkać się z niezrozumieniem ze strony rówieśników, ponieważ wiedza na temat ChAD wśród młodzieży okazuje się naprawdę znikoma.

Leczenie powinno odbywać się wielotorowo, tzn. że same leki nie wystarczą, choć są kluczowe dla stabilizacji nastroju. Regularne wizyty u psychiatry powinny na stałe zapisać się w kalendarzu, ale często równie ważne jak leki jest oddziaływanie psychoterapeutyczne.

Psychoterapia to skuteczne narzędzie, dzięki któremu osoba z ChAD może zaakceptować stan faktyczny, nauczyć się rozpoznawać objawy na wczesnym etapie epizodu chorobowego oraz znaleźć sposoby, jak radzić sobie z wyczerpującymi sytuacjami. Spotkania z psychoterapeutą mogą też pomóc odnaleźć się w relacjach z innymi ludźmi, gdyż komunikacja i prawidłowe nawiązywanie więzi często przebiegają w utrudniony sposób.

Czasami odpowiedzialność za efekty psychoterapii nastolatek i rodzice próbują przerzucić na psychoterapeutę. Pamiętajmy, że sam specjalista nie zaprowadzi zmian w czyimś życiu, a jego wysiłki mogą być niweczone poprzez opór pacjenta. Warto zaufać psychoterapeucie, dać czas jemu i sobie, a efekty obserwować po jakimś okresie regularnej pracy. Być może podczas sesji terapeutycznych padną mocne słowa, coś zaboli, zazgrzyta, ale nieprzyjemne emocje są również potrzebne i na ich podstawie można wyciągnąć wiele trafnych wniosków.

Jak wspierać nastolatka z ChAD-em?

Nie neguj istnienia ChAD, nawet jeśli ciężko Ci zrozumieć jego naturę i wydaje ci się ona po prostu nielogiczna. To zaburzenie sprzecznych emocji, przeciwnych nastrojów, również wyczerpujące fizycznie. Nikt nie może zachorować na nie życzeniowo, to nie kaprys czy wybryk młodego człowieka, tylko złożone zaburzenie natury psychicznej, które się leczy i poddaje psychoterapii.

Zmagając się z chorobą dłuższy czas, osoby niekiedy ą w stanie rozpoznać bardzo wcześnie, że szykuje się nawrót któregoś epizodu. To bardzo ważne i cenne, by wyłapać pierwsze symptomy manii/depresji. Wspieraj dziecko w obserwowaniu objawów i prowadzenia np. dzienniczka nastrojów.

Po prostu bądź. Nie wymagaj od siebie, że zrozumiesz ChAD, sam chory często ma z tym problem. Nie obwiniaj siebie, kiedy poczujesz, że siła lub częstotliwość występowania objawów u nastolatka doprowadza Cię na skraj wyczerpania. Masz prawo być tym przytłoczona/y. Nie uzdrowisz dziecka martwieniem się czy szukaniem na drzewie genealogicznym winnego, który w przeszłości mógł mieć zbieżne objawy.

Poczekaj, nastolatek nie uzyska poprawy w ciągu tygodnia. Aby uzyskać terapeutyczne działanie leków, potrzeba tygodni, a nawet i miesięcy, więc musicie być cierpliwi.

ChAD lubi nawracać, to przypadłość na całe życie i należy mieć świadomość, że nawet po latach względnego spokoju może pojawić się nagły epizod chorobowy. Nie zapobiegniesz temu, ale możesz stworzyć dziecku warunki, w których radzenie sobie z chorobą będzie trochę prostsze. Możesz dać oparcie, dobre słowo, uwagę i miłość. Twoja obecność i gotowość wsparcia staną się nieocenione, kiedy nastolatek doświadczy stanu, z którym nie będzie mógł sobie poradzić. Nie lekceważ ryzyka myśli i zachowań samobójczych, co niestety pojawia się u pewnej części chorych.

Motywuj nastolatka, zachęcaj do podjęcia wysiłku i nawiązywania relacji rówieśniczych. Natomiast przy zmaganiu się przez nastolatka z objawami choroby, nie zaprzeczaj im i nie kwestionuj zasadności wystąpienia. Szukajcie wspólnie sposobów na wyciszenie „górek” i ustalcie, co można zrobić, by przy „dołkach” zapobiec najgorszemu. Jeśli sytuacja wymyka się spod kontroli i zauważasz ryzyko, że nastolatek zagraża swojemu życiu, natychmiast skontaktuj się z lekarzem albo wezwij pogotowie.