Osobowość borderline-poradnik nie tylko dla opiekunów

2021-08-24

Anna Borzęcka Joanna Jeżewska Paulina Kasza

Osobowość borderline – poradnik dla rodziców i bliskich  

„Ale jest człowiekiem i spotyka go straszliwe nieszczęście. To trzeba wziąć pod uwagę. Nie rzucimy go do dołu jak starego psa. Ty człowiekiem trzeba, trzeba się wreszcie zająć.”

- Arthur Miller, Śmierć komiwojażera

O osobowości słów kilka...

Każdy człowiek jest jedyny i niepowtarzalny. Wszystko dzięki osobowości, która czyni nas ludźmi. Osobowość możemy rozumieć jako swoiste, domyślne ustawienia poszczególnych jednostek. Termin osobowość określa zatem te właściwości, które definiują każdego człowieka (Chłopkiewicz,1980).  

Osobowość to indywidualny sposób postrzegania, postępowania oraz doznania każdej osoby. Nie należy mylić osobowości z temperamentem czy też charakterem, jednakże przyczyniają się one bezpośrednio do jej tworzenia.

W wieku nastoletnim i we wczesnej dorosłości mogą ujawnić się zaburzenia osobowości, które cechują się chwiejnymi i odmiennymi myślami, postępowaniem oraz odczuciami, które wywołują u jednostki silny stres, a także swoistą ułomność. Ma bezpośredni wpływ na funkcjonowanie w społeczeństwie zarówno osoby dotkniętej zaburzeniem psychicznym jak i jej najbliższych (Kotlarek, 2021).

Zaburzenia osobowości mają wpływ na wiele aspektów życia, np. na relacje z ludźmi czy radzenie sobie w szkole lub pracy (Goldstein, 2003).

Jednym z wielu zaburzeń osobowości jest osobowość z pogranicza (z ang. Borderline), która występuję nawet u 1-3% populacji. Nie należy mylić  tego zaburzenia z chorobą afektywną dwubiegunową, mimo iż dają sporo podobnych objawów (Kotlarek, 2021).

Głównymi objawami w obrazie klinicznym borderline są niestabilne relacje międzyludzkie, niepewność co do obrazu siebie oraz labilność emocjonalna.

 

Kryteria diagnostyczne borderline według klasyfikacji DSM-IV

O zaburzeniach osobowości z pogranicza możemy mówić u osób, które spełniają co najmniej 5 z 9 poniższych kryteriów:

1. Podejmowanie gorączkowych wysiłków w celu uniknięcia prawdziwego lub wyimaginowanego porzucenia.

2. Intensywne i niestabilne relacje interpersonalne (idealizacja lub dewaluacja).

3. Niestabilny obraz własnej osoby lub poczucia własnej wartości.

4. Impulsywne zachowania  (np. niekontrolowane używanie substancji psychoaktywnych, nieodpowiedzialne zachowania seksualne, napady obżarstwa, ryzykowne prowadzenie samochodu).

5. Powtarzające się zachowania samobójcze (gesty, groźby) lub samookaleczanie.

6. Niestabilność emocjonalna oraz skrajne reakcje na sytuacje stresowe.

7. Nieustanne poczucie pustki.

8. Niewspółmierne do sytuacji okazywanie złości.

9. Przemijające, spowodowane stresem poczucie odrealnienia lub objawy paranoidalne (Kreisman; Straus, 2018)

 

1. Podejmowanie gorączkowych wysiłków w celu uniknięcia prawdziwego lub wyimaginowanego porzucenia.

Osoba dotknięta zaburzeniem borderline ma duże problemy z tolerancją separacji. Często postrzega chwilową rozłąkę jako trwałą izolację. Konsekwencją takiego sposobu postrzegania często jest depresja wywołana realnym lub wyimaginowanym odrzuceniem ze strony bliskich jej osób. Osobom z borderline niezwykle trudno jest znieść stan osamotnienia, ponieważ przeraża je wewnętrzna pustka i wrażenie, że nie istnieją (Kreisman;Straus, 2018).

 

2.Intensywne i niestabilne relacje interpersonalne (idealizacja lub dewaluacja).

Relacje interpersonalne osób z osobowością borderline są bardzo intensywne i niestabilne. Burzliwe kontakty z innymi ludźmi wynikają z jednej strony z trudności tolerowania separacji oraz z drugiej z silnego lęku przed bliskością i zależnością. Osoba z borderline skłonna jest idealizować bliskie osoby, jednak w momencie kiedy doświadczy braku zainteresowania z ich strony – popada w drugą skrajność i zaczyna je deprecjonować (Mason;Kreger, 2020).

 

3. Niestabilny obraz własnej osoby lub poczucia własnej wartości.

Osoby cierpiące na pograniczne zaburzenie osobowości cechuje brak stałego, wyraźnego poczucia własnej tożsamości. Osoby z borderline nie wiedzą kim są, mają problemy z określeniem własnych celów, preferencji, w tym także orientacji seksualnej. Ponadto często mają niskie poczucie własnej wartości (Kreisman; Straus, 2018).

 

4. Impulsywne zachowania  (np. niekontrolowane używanie substancji psychoaktywnych, nieodpowiedzialne zachowania seksualne, napady obżarstwa, ryzykowne prowadzenie samochodu).

Osoby dotknięte borderline mają duże trudności w kontrolowaniu swoich popędów. Potrzebują natychmiastowej gratyfikacji. Wynika to z intensywnych, chwilowych emocji. Podejmując impulsywne zachowania próbują również zapełnić wewnętrzną pustkę, która jest nieodłącznym elementem ich życia (Kreisman; Straus, 2018).

 

5. Powtarzające się zachowania samobójcze (gesty, groźby) lub samookaleczanie.

Jedną z najbardziej charakterystycznych cech pogranicznego zaburzenia osobowości jest autodestrukcja. Osoby z borderline często dokonują samookaleczeń oraz podejmują próby samobójcze. Groźby lub gesty samobójcze jednakże nie świadczą o pragnieniu śmierci, lecz o olbrzymim wewnętrznym cierpieniu, mogą także być wyrazem błagania o pomoc. Samookaleczając się osoby z borderline dają upust swoim emocjom, doświadczając cierpienia fizycznego, na chwilę uwalniają się od bólu emocjonalnego (Kotlarek, 2021)

 

6. Niestabilność emocjonalna oraz skrajne reakcje na sytuacje stresowe.

Nastrój osoby cierpiącej na pograniczne zaburzenie osobowości jest wyraźnie chwiejny, potrafi ona przechodzić z jednego stanu emocjonalnego w drugi w bardzo szybkim czasie. Takie wahania nastroju zazwyczaj nie mają wyraźnej przyczyny (Goldstein, 2003).

 

7. Nieustanne poczucie pustki.

Osobom z borderline towarzyszy nieustanne uczucie pustki. Jest ono związane z brakiem stałego poczucia własnej tożsamości. Osoby te nie wiedzą kim są, jakie są, dlatego stale podejmują wysiłki, aby tę pustkę zapełnić (Kreisman; Straus, 2018).

 

8. Niewspółmierne do sytuacji okazywanie złości.

Poziom złości i gniewu u osób z borderline jest bardzo wysoki. Często emocje te są wyrażane nieadekwatnie do sytuacji oraz nierzadko wymykają się spod kontroli. Złość jest najbardziej uciążliwą emocją w zaburzeniu borderline (Kreisman;Straus, 2018).

 

9. Przemijające, spowodowane stresem poczucie odrealnienia lub objawy paranoidalne.

W zaburzeniu osobowości z pogranicza mogą występować stany psychotyczne takie jak urojenia paranoiczne oraz stany odrealnienia, które zazwyczaj spowodowane są doświadczeniem silnego stresu (Kreisman;Straus, 2018).

 

Na huśtawce emocji czyli...świat osoby z borderline

Świat osoby z borderline jest zupełnie odmienny od osób które nie zmagają się z tą chorobą. Osoby dotknięte pogranicznym zaburzeniem osobowości  wszystko przeżywają inaczej. Myślą, czują w zupełnie innych kategoriach niż osoby bez tego zaburzenia. Zachowania typowe dla osoby zdrowej mogą być odbierane jako krzywdzące dla osób z borderline. Mogą wywołać u nich chęć zrobienia sobie krzywdy czy nawet popełnienia samobójstwa, tylko po to by zwrócić na siebie czyjąś uwagę (Manson; Kreger, 2013).

 

W dużej mierze ich zachowania są nieświadome i nie mają na celu skrzywdzenia bliskich im osób, natomiast ich celem jest  ochrona siebie samych przed doznaniem silnego bólu emocjonalnego.

 

Osoby cierpiące na to zaburzenie często reagują w sposób przesadny oraz taki, który mocno odbiega od zachowań powszechnie uznawanych za normalne. Potrafią być  nieprzewidywalni. Jednostki te wykazują się dużo większą wrażliwością na emocje wyrażane przez innych ludzi.

 

Osoby dotknięte zaburzeniem z pogranicza wykazują tendencje autodestrukcyjne. Reagują impulsywnie oraz często przejawiają złość. Spowodowane jest to sprzecznymi uczuciami, a także zachowaniami, które mogą doprowadzić do przejawiania zaburzeń tożsamości i epizodów psychotycznych. Pragnąc czyjejś bliskości jednocześnie obawiają się jej, gdyż są nadzwyczaj wrażliwi na odrzucenie oraz opinię innych ludzi, która może doprowadzić do rozczarowania oraz nierzadko powoduje obniżenie poczucia ich własnej wartości.  Niska odporność na stres sprawia, że często odczuwają nieuzasadniony lęk, który niekiedy rozpoczyna się tuż po przebudzeniu i towarzyszy im przez resztę dnia (Goldstein, 2003).

 

Osoby z borderline często oscylują pomiędzy skrajną idealizacją a skrajną deprecjacją. Takie zachowanie nazywane jest rozszczepieniem. Jest to jeden z głównych mechanizmów obronnych występujących w zaburzeniu borderline (Kreisman; Straus, 2018). Mechanizm rozszczepienia polega na tym, że osoby z borderline nie potrafią tworzyć spójnego obrazu innych ludzi. Dla nich istnieją tylko ludzie „dobrzy” albo „źli” i nic pomiędzy. Mają oni trudności z pogodzeniem dobrych i złych cech innych ludzi w jedną całość, stąd osoba z borderline traktuje jednego człowieka jako dwie różne osoby (Kreisman; Straus, 2018).

 

Borderline jest jak błędne emocjonalne koło. Osoby z borderline oscylują pomiędzy potrzebą a strachem. Z jednej strony pragną zainteresowania, a z drugiej starają się trzymać dystans, który sprawia że czują się osamotnieni.

Sprzeczne emocje, które nimi targają, nie pozwalają na zaznanie spokoju. Ich niestabilność powoduje, że w przeciągu sekundy z lęku przed porzuceniem, panicznie obawiają się lęku przed pochłonięciem. Bardzo boją się przejęcia kontroli ze strony innych osób. Obawy przed wywołaniem u nich sytuacji stresujących mogą przejawiać się w różnoraki sposób (Manson; Kreger, 2013).

Spowodowane jest to  potrzebą nieustannej bliskości lub kontaktu z ważnymi dla nich osobami. Niekiedy wydają się być zaborczy lub dominujący, jednakże ich działanie wywołane jest obawą przed osamotnieniem bądź porzuceniem. Unikają pozytywnych przeżyć, ponieważ dominujący strach wygrywa z własnymi potrzebami. Im większą potrzebę odczuwają, tym bardziej zwiększa się poczucie zagrożenia, przez co skłonni są odsuwać się od osób im życzliwych. Cierpiący na borderline często radzą sobie z lękiem poprzez utrzymywanie dystansu. Zawierają wiele płytkich znajomości, aby nie zaangażować się w głębszą relację. Sytuacje, w których mogliby poczuć się odseparowani, opuszczeni bądź rozczarowani wywołują u nich zachowania paniki, rozdrażnienia czy też  reakcji regresywnych. W ich postępowaniu możemy także zauważyć zachowania o charakterze manipulacyjnym, które mają na celu zainteresować lub też ukarać osobę w ich mniemaniu krzywdzącą (Goldstein, 2003).

 

Osoby z borderline często postrzegają świat oczami dziecka. Płaczą, obrażają się z błahych powodów, miewają napady histerii, nie potrafią niczego sobie odmówić. Ich życie emocjonalne to nieustanna sinusoida – z uczucia  zadowolenia diametralnie przechodzą do rozpaczy i na odwrót.  

 

Wymienione cechy i zachowania znacząco zakłócają  codzienne funkcjonowanie osób dotkniętych pogranicznym zaburzeniem osobowości. Osoby z borderline bardzo potrzebują zrozumienia i akceptacji ich uczuć, dlatego tak ważne jest by bliskie jej osoby posiadały rzetelne informacje na temat ich schorzenia.

 

Diagnoza – co warto wiedzieć? 

 

Samo przyjęcie diagnozy zarówno dla osoby chorej na borderline jak i jej bliskich może być trudne i obciążające emocjonalnie. Informacja o chorobie często uświadamia otoczenie, że sytuacja jest poważna i trzeba zmierzyć się z niełatwym problemem poprzez wprowadzenie potrzebnych zmian. Warto jednak pamiętać o tym, aby nie skupiać się na samej chorobie, a dostrzec w niej człowieka. Opierając się na samym leczeniu i diagnozie można mylnie ocenić, że osoba zdiagnozowana, nie ma szans na poprawę swojego zdrowia. Bardzo ważne jest okazanie wsparcia osobie chorej oraz poczucia, że zawsze może liczyć na swoich bliskich. Osoba zdiagnozowana powinna mieć warunki i przestrzeń do radzenia sobie z chorobą, a w przypadku jakichkolwiek kryzysów powinno się szybko zareagować i nie bagatelizować sytuacji (Mason; Kreger, 2021)

 

 

Opieka nad osobą dotkniętą borderline

Życie codzienne z osobą dotkniętą zaburzeniem bywa dość uciążliwe. Osoby chore na borderline często głęboko ranią swoją rodzinę, jednakże nie zawsze zdają sobie z tego sprawę.  Zazwyczaj potrzebne jest jasne stawianie granic i wyciąganie konsekwencji.

Zamiast rozkazywać i tłumaczyć osobie chorej, że musi coś zrobić, wystarczy okazać jej zrozumienie. Trzeba pamiętać, że osoba z borderline to cierpiący człowiek. Na nic zdadzą się niechciane rady, które będą tylko pogłębiać złość w bliskiej nam osobie. Wszelkie obraźliwe gesty, przewracanie oczami czy śmiech też jest niewskazany, a wręcz niedopuszczalny. W rozmowie z osobą z borderline zamiast powiedzieć, że przesadza czy jest nieracjonalna można pokazać jej, że rozumiemy, iż przechodzi trudny okres w swoim życiu. Należy unikać też wszelkich stygmatyzujących określeń jak na przykład: wariat, border, schizol etc. (Kotlarek, 2021).

Jeżeli nasz bliski ma borderline musimy pamiętać przede wszystkim o tym, że nie wolno zmuszać go do rozpoczęcia leczenia. Niemniej jednak  zawsze możemy podjąć pewne działania mające na celu poprawę oraz ustabilizowanie naszej relacji z bliskim poprzez efektywną komunikację z nim i stawianie odpowiednich granic (Kotlarek, 2021). To, o czym przede wszystkim należy pamiętać to to, że borderline to prawdziwa choroba a nie próba zwrócenia na siebie uwagi. Wszelkie prośby, nakłanianie czy też zmuszanie osoby dotkniętej borderline do zmiany swoich zachowań są daremne. Warto tutaj zaznaczyć, że motywacja do leczenia oraz zmiany powinna pochodzić tylko i wyłącznie z wnętrza osoby z borderline.

Nie zmienia to jednak faktu, że osoba z pogranicznym zaburzeniem osobowości nie jest zwolniona z odpowiedzialności za swoje czyny. Osoba z borderline musi być świadoma konsekwencji, jakie niosą ze sobą jej zachowania. Jeśli postępuje nieodpowiednio,  nie starajmy się za wszelką cenę szukać usprawiedliwień.

 

Nazwij to, co czujesz

Relacja z osobą z borderline to emocjonalny „rollercoaster”. Trzeba być przygotowanym na doświadczanie całego wachlarza różnych emocji, przede wszystkim takich jak złość, lęk, poczucie winy czy frustracja. Czasami można poczuć się przytłoczonym. Jednak należy pamiętać, że nie jesteśmy w stanie zmienić drugiego człowieka, możemy jedynie zmieniać samego siebie… (Kreisman; Straus, 2018) Dlatego tak istotna jest wiedza na temat własnych stanów emocjonalnych. Nie możemy unikać emocji, ale możemy się z nimi zaprzyjaźnić, poczuć je oraz próbować zrozumieć, wtedy łatwiej będzie zadbać o siebie oraz wspierać bliskich.

W relacji z osobą dotkniętą pogranicznym zaburzeniem osobowości bardzo ważne jest zachowanie dystansu wobec jej zachowań. Osoby te widzą świat w czarni i bieli i z tego powodu interpretują oni różne wydarzenia raz bardzo pozytywnie, z drugiej strony zaś negatywnie. Istotne jest to, aby mieć stałe poczucie własnej wartości oraz swoją interpretację wydarzeń, której będziemy się trzymać. Osobom z silnym poczuciem własnej wartości oraz spójną osobowością zdecydowanie łatwiej jest zachować spokój i opanowanie, kiedy osoba z borderline traci poczucie rzeczywistości (Mason; Kreger, 2021).

Wyznaczaj granice

Osobom dotkniętym zaburzeniem borderline trudno jest wyznaczać oraz utrzymywać osobiste granice, a także szanować granice innych ludzi. Z tego powodu w relacji osobą z borderline należy wyznaczyć wyraźne, zdrowe osobiste granice, które zapewnią poczucie bezpieczeństwa oraz wprowadzą porządek w życiu. Zbyt elastyczne granice zawsze mogą zostać naruszone i nie zapewniają właściwej ochrony. Z kolei zbyt sztywne granice mogą sprawiać, że inni będą odbierać nas jako osoby chłodne i niedostępne.

Warto wyznaczać granice, aby dobrze o siebie zadbać oraz nie poddawać się łatwo wpływom innych, ich emocjom i nastrojom. Nie jesteśmy w stanie kontrolować ani zmieniać innych, jednakże zdrowe osobiste granice pomagają decydować jak postąpić w trudnych i niekomfortowych dla nas sytuacjach (Mason; Kreger, 2013) Jednak przed ich wyznaczeniem warto podjąć szczerą rozmowę z naszym bliskim na temat tego jak czujemy się z jego zachowaniami, co dla nas jest w porządku, a czego nie jesteśmy w stanie zaakceptować (Kotlarek, 2021).

 

Uważaj na autodestrukcję

„Autodestruktywność może być podstawową formą komunikacji dla tych, którzy jeszcze nie mają możliwości oswojenia swoich rozdzierających wewnętrznych konfliktów i uczuć i którzy nie mogą jeszcze zwrócić się o wsparcie do innych”. James A. Chu

 

Często zdarza się, że osoby z borderline podejmują działania autodestrukcyjne. W przypadku takich zachowań ważne jest, aby z jednej strony wspierać bliską osobę i okazać jej zainteresowanie, lecz z drugiej trzeba uważać, aby w ten sposób nie wzmacniać u niej niepożądanych zachowań.

Warto otwierać się na wszelkie rozmowy o samookaleczeniach czy samobójstwie, choć może się to wydawać na początku niezwykle trudne. Nieocenianie, pełna akceptacja oraz wiarygodna komunikacja to dawanie osobie z borderline poczucia, że jej emocje są dla nas ważne i że w każdej chwili może na nas liczyć. Najczęściej bywa tak, że autoagresywne zachowania są jedynie sposobem na odreagowanie emocji a nie prawdziwą chęcią odebrania sobie życia.  Należy zapewnić bliskiemu bezpieczeństwo oraz w skrajnych przypadkach, gdy sytuacja staje się poważna i istnieje duże ryzyko zagrożenia życia lub zdrowia natychmiast skontaktować się z lekarzem. Można także razem z bliskim opracować szczegółowy plan działania w sytuacjach kryzysowych i korzystać z niego, jeśli tylko będzie taka potrzeba (Kotlarek, 2021).

 

Leczenie….jest możliwe

Leczenie zaburzeń osobowości, w tym również zaburzenia osobowości borderline opiera się głównie na psychoterapii. Z racji tego, że zaburzenia osobowości współwystępują z innymi zaburzeniami psychicznymi  np. zaburzeniami lękowymi czy depresją, wskazane jest niekiedy leczenie farmakologiczne. Poza tym występujące w borderline silne wahania nastroju oraz impulsywność, również można z powodzeniem stabilizować za pomocą odpowiednio dobranych leków. Może zdarzyć się również tak, że niezbędna będzie hospitalizacja w przypadku wystąpienia ostrych epizodów psychotycznych czy zachowań autoagresywnych. Najkorzystniejsze jest połączenie oddziaływań psychoterapeutycznych z leczeniem farmakologicznym. Jednak należy pamiętać, że zanim zdecydujemy się poszukać odpowiedniego leczenia dla naszego bliskiego z borderline, warto odbyć z nim szczerą rozmowę w atmosferze akceptacji i szacunku na temat jego  gotowości do leczenia, gdyż bez niej wprowadzenie jakichkolwiek zmian nie jest możliwe...

 

PODSUMOWANIE

Zaburzenie osobowości borderline powoduje wiele cierpienia zarówno u samych chorych, jak i ich najbliższych. Jest to zaburzenie, które upośledza funkcjonowanie jednostki nim dotkniętej w różnych obszarach jej życia, w szczególności w sferze kontaktów interpersonalnych. Dlatego też, jeśli opiekujemy się osobą, u której zdiagnozowano borderline, istotne jest zrozumienie, że nie jest to kaprys, lecz prawdziwa choroba oraz co za tym idzie, ogromne cierpienie człowieka. Lepsze zrozumienie naszego bliskiego, jego uczuć, emocji i zachowań jest możliwe dzięki pogłębianiu wiedzy na temat zaburzenia. Informacje na temat choroby mogą okazać się pomocne w obniżeniu poziomu lęku w sytuacji mierzenia się z niesprzyjającą rzeczywistością. Należy pamiętać, że osoby z borderline potrzebują wiele naszej miłości, akceptacji i uwagi.

 

Bibliografia

Chłopkiewicz, M. (1980). Osobowość dzieci i młodzieży: rozwój i patologia. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.

Goldstein, E.G. (2003). Zaburzenia z pogranicza. Modele i techniki terapeutyczne. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Kotlarek, M. (2021). Borderline czyli jedną nogą nad przepaścią. Gliwice: Wydawnictwo Sensus.

Kreger, R., Mason, P. (2020). Borderline. Jak żyć z osobą o skrajnych emocjach. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Kreger, R., Mason, P. (2013). Borderline. Jak żyć z osobą o skrajnych emocjach. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Kreisman, J.J., Straus, H. (2018). Nienawidzę Cię! Nie odchodź! Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.