2021-08-25
Adam Sękowski, Anita Sieczka, Jakub Wierzba
Każda osoba zgodziłaby się ze stwierdzeniem, że rozwój w życiu człowieka odgrywa ogromną rolę. Szczególnie ważne jest to w naszych najmłodszych latach, gdyż to właśnie wtedy stawiamy swoje pierwsze kroki, uczymy się nowych rzeczy czy zachowań. Z pokolenia na pokolenie można zauważyć jak bardzo nasze umiejętności w danym zakresie różnią się w zależności od tego jakim oddziaływaniom czy to kulturowym, wychowawczym czy
środowiskowym byliśmy poddawani. W naszej pracy podjęliśmy się uargumentowania twierdzenia, iż wczesna stymulacja u dzieci przełoży się pozytywnie na ich późniejszy rozwój.
Zacznijmy od odpowiedzi na pytanie - czym jest rozwój? Jest to skomplikowany proces, na który wpływ ma wiele czynników zarówno biologicznych (wewnętrznych), jak i
środowiskowych (zewnętrznych). Wśród czynników biologicznych można wyróżnić:
- uwarunkowanie genetycznie (dziedziczenie) określa ono nasze cechy fizyczne jak i umysłowe;
-odruchy pierwotne, zwane niemowlęcymi np. ssania, szukania, chwytny – umożliwiają zdobycie pokarmu i nawiązywanie kontaktu z otoczeniem;
-budowę i rozwój układu nerwowego oraz mózgu.
W przypadku czynników środowiskowych jest to w głównej mierze najbliższe otoczenie, środowisko w którym przebywamy, ale również inne osoby z którymi mamy styczność. Dziecko w kontakcie z otoczeniem uczy się nowych rzeczy i poznaje jak ono funkcjonuje, nawiązuje relacje interpersonalne oraz zmaga się z porażkami. Warto tutaj wspomnieć o takich instytucjach jak przedszkole i szkoła, które pomagają w realizowaniu tych zadań oraz dodatkowo pozwalają na rozwijanie swoich zdolności i zainteresowań, a także wyobraźni. (Zbitkowski, Mojs, 2019).
Można zatem stwierdzić, że rozwój jednostki dokonuje się w dużym stopniu w interakcji z otoczeniem. Co za tym idzie ważne jest również stworzenie odpowiednich
warunków by ten rozwój mógł się dokonać. Dużą rolę odgrywają tutaj rodzice, którzy mają największy wpływ na wychowanie oraz rozwój dziecka, a zwłaszcza ich świadomość potrzeb jakie muszą być zaspokojone. Możemy więc przyjąć, że stwarzanie optymalnych warunków
rozwoju będzie polegało na odpowiednim dobieraniu przez nich różnego rodzaju form aktywności.
|
Rysunek 1 www.pexels.com |
wyjątkowy czas w rozwoju mózgu, bo pod wpływem stymulacji i aktywności intelektualnej dochodzi do
tworzenia połączeń mózgowych warunkujących przebieg procesu uczenia się. Wydaje się, że liczne metody, narzędzia, scenariusze zajęć z małym
dzieckiem dają specjalistom sposobność prowadzenia zajęć usprawniających i pobudzających aktywność ruchową, jednak niestety bardzo często zaniedbywana jest sfera poznawcza - spostrzeganie,
mowa, uczenie się, myślenie oraz pamięć. Stymulację według Nas należy rozumieć jako świadome, systemowe oddziaływanie specjalistów i środowiska na wszystkie sfery poznawcze. Uwzględniając fakt, że ośrodkowy układ nerwowy dojrzewa w pierwszych latach życia dziecka i że charakteryzuje się on znaczną plastycznością - stymulacja bodźcowa prowadzona od najwcześniejszego okresu przynosić będzie znacznie lepsze efekty niż, gdyby została podjęta w okresie późniejszym.
Jak już wcześniej wspomnieliśmy mówiąc o rozwoju dziecka, nie sposób pominąć znacznego wpływu rodziny i środowiska rodzinnego. Z drugiej jednak strony, uważamy, że na uwagę zasługuje także niebagatelny wpływ grupy rówieśniczej. Tutaj pojawia się
możliwość wspierania rozwoju w grupach, na zajęciach organizowanych i prowadzonych przez placówki dysponujące zapleczem materialnym, dydaktycznym i kadrowym przystosowanym do pracy z małym dzieckiem. Stymulacja może więc odbywać się zarówno w środowisku domowym, przedszkolu, szkole podstawowej, w odpowiednich ośrodkach, publicznych i niepublicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Nie sposób wymienić wszystkie placówki, które organizują dla naszych „młodych odkrywców” atrakcje zachęcające do rozwoju. My zapytaliśmy jednak o zdanie Panią Doktor Kingę Wojtas- Jarentowską z Uniwersytetu Młodego Badacza w Warszawie:
-Pierwszym i podstawowym punktem inspirującym były deficyty w istniejącym systemie edukacyjnym. Szczególnie jeżeli chodzi o wiedzę z zakresu nauk społecznych, wiedzę związaną z postawami obywatelskimi, ze świadomością (a właściwie nieświadomością) swojego miejsca w społeczeństwie, z nieświadomością oddziaływania i wywierania wpływu na swoje otoczenie. Gdzie nie tylko dzieci tak naprawdę tego nie wiedzą, bo szkoła tego nie uczy, a rodzice nie mieli skąd czerpać takiej wiedzy i wzorców w dzieciństwie.
-Tak! Zdecydowanie. Uniwersytet Młodego Badacza jest projektem stworzonym dla dzieci od 7 do 11 roku życia i stara się udzielać „młodym odkrywcom” jak najwięcej odpowiedzi na nurtujące pytania.
-Przede wszystkim w tego typu działaniach biorą udział dzieci, które albo same są bardziej ciekawe albo posiadają rodziców szukających dodatkowej oferty edukacyjnej. A więc ze względu na tę dobrowolność uczestniczenia w tego typu zajęciach, placówki sprowadzają się do tego, że służą dzieciom, które i tak mają wyjątkowe kompetencje albo rodziców bardziej wrażliwych odnośnie ścieżki rozwojowej swoich dzieci i bardziej świadomych. Więc (takie placówki) służą, jako platforma do rozwijania pasji, właśnie uzupełniania wiedzy, ale też szukania tego co dziecko interesuje. Niestety tego typu placówki nie są egalitarną ofertą, mimo, że na przykład nasza inicjatywa jest bezpłatna, natomiast, przez to, że selekcji dokonują rodzice, to tak naprawdę mamy tu do czynienia z pracą z dziećmi, które pochodzą z określonego środowiska i mają wyjątkowe kompetencje na tle innych.
Co więc pomaga w stymulacji rozwoju dziecka i jaki jest sekret skuteczności placówek takich jak wymieniony wyżej Uniwersytet Młodego Badacza? Istnieją zarówno
metody wspomagania/usprawniania ruchowego, metody rozwijające świadomość ciała, jak i metody usprawniające pracę mózgu i stymulujące poszczególne zmysły oraz doskonalące ich koordynację, czy też metody rozwijające aktywność własną lub metody wspomagania zadań o charakterze edukacyjnym. Warto w tym miejscu wspomnieć, że według wielu badaczy, w tym Gardnera - twórcy ośmiu rodzajów inteligencji - inteligencja twórcza jest warunkiem skutecznego działania na wielu polach aktywności i doskonali nowatorskie myślenie. Zatem
włączenie wyobraźni w proces nauczania/uczenia się od najmłodszych lat jest zgodne z ideą edukacji dla przyszłości.
|
Rysunek 2 www.pexels.com |
stymulacja poprzez różnorakie aktywności zależy głównie od wyborów rodzica. Zatem w dużej części przypadków są to czynności, które wynikają z zainteresowań opiekunów, a nie dziecka. Przed zapisaniem wychowanka do szkoły muzycznej, na zajęcia sportowe czy na każdą inna formę edukacji pozaszkolnej, rodzic powinien odpowiedzieć sobie na zasadnicze pytania – W jaki sposób określona aktywność pomoże mojemu dziecku? Co mu to
da? Co z tego wyciągnie? Jak aktywność wypłynie na przyszłość dziecka? Spróbujemy odpowiedzieć na te pytania, na przykładach określonych zajęć:
Zajęcia muzyczne mogą wpłynąć na wiele psychologicznych aspektów życia malucha. Dziecko przez własną twórczą aktywność lepiej poznaje otaczający świat, jego właściwości, elementy, relacje między nimi, buduje swoje miejsce w świecie. Twórcza aktywność dziecka jest więc jednocześnie przejawem jego rozwoju i czynnikiem stymulującym dalszy rozwój (Danel-Bobrzyk, 2000). Wprowadzanie nauczania muzyki przed siódmym rokiem życia ma duże znaczenie dla rozwoju struktur mózgowych, co ma konsekwencje zarówno dla
funkcjonowania intelektualnego, jak i społecznego (Sacher, 2012). Kiedy dziecko zaczyna uczyć się grać na instrumencie musi nauczyć się zapisu oraz czytania muzyki, prowadzi to do sytuacji w których dziecko zaczyna myśleć w sposób muzyczny – rozumienie istoty rytmu, czym jest metrum. Wynikiem tych działań jest wyobrażanie sobie muzyki. Proces ten wpływa na powstawanie wielu międzykomórkowych połączeń neuronalnych (Brenda Hanna-Pladdy, 2011), a to z kolei może kompensować w starszym wieku spadek sprawności umysłowej.
Edukacja muzyczna wpływa również na funkcjonowanie poznawcze. W trakcie nauki muzyki dzieci mają do czynienia z dużą ilością spostrzeżeń – różnego rodzaju wysokości dźwięków, duża ilość instrumentów, odpowiednia rytmiczność - poprzez konieczność skupiania się na spostrzeżeniach akustycznych i podążaniem za nimi, ćwiczą myślenie i koncentrację uwagi (Sacher, 2007). Muzyka ma ogromny wpływ na uwagę dziecka, maluch w określonych momentach musi uwrażliwić swój słuch na określone dźwięki przez co
wzmacnia koncentrację uwagi; sytuację takie sprzyjają również podzielności, wytrzymałości oraz gotowości uwagi. Umiejętności uwagowe pomogą dziecku w przyszłości, ponieważ ułatwią mu słuchanie na lekcjach przez co samoistnie przyspieszą zapamiętywanie oraz przyswajanie wiedzy.
Dodatkowo, kontakt z muzyką od najwcześniejszych lat kształtuje umiejętność opanowywania i wyrażania uczuć, budzi potrzebę obcowania ze sztuką na całe życie. Badania (Sacher, 2004) pokazują, że nauka jak i częste słuchanie muzyki wpływa na zwiększenie świadomości swoich stanów uczuciowych, lepsze rozumienie innych osób oraz zmniejszenie liczby sytuacji konfliktowych.
Twórczość plastyczna jest jednym z podstawowych zajęć dzieci. Większość z nich uwielbia rysować przeróżne postacie, które początkowo przedstawiają rodziców, dom czy ulubioną postać z kreskówki. Głównym zadaniem edukacji plastycznej jest odejście od rysowania mamy i taty za pomocą kresek – celem plastyki staje się wytworzenie abstrakcyjnych czy też jak najbardziej kreatywnych dzieł artystycznych. W kształceniu
plastycznym znaczącą rolę odgrywa wyobraźnia uczniów, rozumiana jako zdolność umysłu ludzkiego do tworzenia wyobrażeń i posługiwania się nimi (Nęcka, 2003). Wdrożenie abstrakcyjnego myślenia w edukację młodego człowieka, pozwoli na przygotowanie go do rozwiązywania wieloczynnikowych problemów, które w przyszłości mogą okazać się codziennością.
Plastyka tuż obok mowy i muzyki jest podstawową formą wypowiedzi. Zdaniem Stanisława Popka pełni ona bardzo wiele funkcji, które również zostały udowodnione w badaniach na uczniach szkół plastycznych:
Ruch jest czynnikiem formującym oraz modelującym sprawność fizyczną człowieka. Wpływa nie tylko na rozwój mięśni, stawów, kości, ale również na
kształtowanie motoryki i wzrost ogólnej wydolności całego organizmu. Dodatkowo, edukacja sportowa ma ogromny wpływ na aspekty psychologiczne rozwoju dziecka.
Uczestnictwo w ćwiczeniach fizycznych ma ogromny wpływ na aspekt wychowawczy dziecka. Sport wymaga wytrwałości, punktualności czy też sumienności. To właśnie uczestnictwo w ćwiczeniach ruchowych pozwala rozwijać określone cechy, podnosi poczucie własnych wartości oraz wiary we własne zdolności.
|
Rysunek 3 www.pexels.com |
emocje czy też napięcia psychiczne - złość, agresję, stres. Badania wykazały, że edukacja fizyczna rozwija samodyscyplinę, kształtuje motywację do zachowań prozdrowotnych(np. do jedzenia warzyw), dodatkowo można zauważyć, że dzieci uczęszczające na zajęcia sportowe charakteryzują się większym poziomem ambicji, systematyczności, odpowiedzialności oraz pewności siebie. Ruch pomaga w rozwoju zmysłów oraz zdolności umysłowych. Sport nie tylko
poprawia kondycję ruchową, ale także usprawnia umysł. Edukacja sportowa jest bardzo ważna dla dzieci z zaburzeniem koncentracji - dziecko stara się skupić na jednym aspekcie, który zostaje wyznaczony np. na określonym ćwiczeniu które musi dokładnie powtórzyć.
Zabawy ruchowe stanowią też dla dzieci doskonałą lekcję nauki działania w zespole i współdziałania z innymi. Już zatem najmłodsze pokolenie poznaje prawdę o tym, że razem można osiągnąć więcej, że we współpracy o wiele łatwiej o sukces. Widać to np. podczas zespołowej gry w piłkę, która stanowi nie tylko zdrową formę zabawy, ale daje też uczestnikom wiele satysfakcji ze współdziałania, rywalizowania i pokonywania swoich słabości czy ograniczeń.
Podsumowując wczesna stymulacja może stwarzać dla dziecka wiele sytuacji rozwojowych. Wszystko zależne jest od tego na czym polegać będzie stymulacja i w jakim zakresie będzie ona wykonywana. Wyżej wymienione aktywności to tylko kropla w morzu atrakcji stymulujących umiejętności dzieci. Do aspektów wczesnej stymulacji mogą również
wchodzić takie aktywności jak np. nauka czytania odpowiednimi metodami, nauka języka obcego, kursy technik pamięciowych itp.
Placówki takie jak wspomniany wyżej Uniwersytet Młodego Badacza otwierają szerokie możliwości oddziaływań metodycznych. Mogą one „prowokować” młode osoby do podejmowania wyzwań, zadań twórczych, inspirować ich do samodzielnych poszukiwań, eksperymentów, stawiać przed nimi problemy i motywować do ich rozwiązywania. Warto
jednak zauważyć, że takich miejsc nie musimy szukać daleko! Również u Nas w województwie świętokrzyskim znajdują się podobne miejsca:
Opracowali: Adam Sękowski, Anita Sieczka, Jakub Wierzba
Jabłoński, S. (2001). Być bliżej dziecka. Efektywne nauczanie w ujęciu rozwojowym. Forum Oświatowe, 43-59.
Kołodziejski, M. (2014). Muzyka i język–myślenie i audiacja. Kilka uwag o potrzebie budowania kompetencji audiacyjnej małego dziecka. Cieszyński Almanach Pedagogiczny, 128-149.
Krygier, M. (2014). Korzyści wynikające z kształcenia w szkole plastyczne. Zeszyty Psychologiczno-Pedagogiczne Centrum Edukacji Artystycznej, 59-67
Łangowska-Marcinowska, K. (2018). Znaczenie sportu i rekreacji w wychowaniu najmłodszych. Contemporary Problems of Improve Living Standards in a Globalized World, 342-350.
Wojtanowska-Janusz, B. (2014). Wpływ muzyki i edukacji muzycznej na rozwój dzieci i młodzieży. Zeszyty Psychologiczno-Pedagogiczne Centrum Edukacji Artystycznej, 35-46.
Zbitkowski, S., Mojs, E. (2019). Opieka rodzicielska oraz oddziaływanie wspomagające rozwój dzieci we wczesnym wieku szkolnym- wstępne wyniki badań. Pielęgniarstwo Polskie, 71(1).
2020-11-24
2022-08-18
2021-04-29
