2022-03-10
Patrycja Rędzia
Coś się tu nie zaczyna
w swojej zwykłej porze.
Coś się tu nie odbywa
jak powinno.
Ktoś tutaj był i był,
a potem nagle zniknął
i uporczywie go nie ma.
-Wisława Szymborska
Dla ludzi śmierć to wciąż temat, o których niechętnie się mówi. Unikamy go w rozmowach z innymi, ale też sami nie lubimy o nim myśleć. Wydawałoby się, że śmierć która jest nieunikniona i czeka każdego z nas bez względu na to co zrobimy lub czego nie zrobimy, będzie dla nas częścią codzienności. Ale nie jest. Staramy się albo ją przemilczeć, albo za wszelką cenę odwlec, szukając sposobu na wieczne (lub chociaż dłuższe) życie. Kiedyś jednak musimy się z nią zmierzyć- albo sami, albo gdy zabiera nam bliskich. Gdy jest dla nas czymś tajemniczym i nieznanym, nasz lęk jest wyraźniejszy. Może więc oswojenie się z tym tematem da nam przewagę nad strachem?
Dzieci są równie mocno narażone na ból po stracie bliskiej osoby jak my. U nich ten ból może też wiązać się z zagubieniem i dezorientacją, gdy nie wiedzą do końca czym jest śmierć i co dokładnie oznacza.
Dzieci do 2 roku życia nie rozumieją pojęcia śmierci. To zjawisko dla nich nie istnieje, więc próby tłumaczenia nie będą tutaj sukcesywne. Warto jednak pamiętać, że dzieci w tym wieku są podatne na emocje ich opiekunów. Dziecko będzie powielać te emocje, które prezentujemy, zatem musimy o tym pamiętać.
Dzieci w wieku od 3 do 5 lat pojmują śmierć jako stan przejściowy. Często kojarzą śmierć ze snem, a nie ze stanem nieodwracalnym. Zadają pytania, które są wyrazem ich ciekawości, ale i niezrozumienia śmierci jako takiej, np. „Co ludzie jedzą po śmierci?, Czy widzą pod ziemią?” Jeśli umrze ktoś dziecku bliski, odczuwają typowe dla żałoby emocje- smutek, czasem złość. Pięciolatki mogą szukać przyczyny odejścia bliskich w sobie, np. mogą myśleć, że babcia odeszła bo byli dla niej niemili, niegrzeczni. W takiej sytuacji należy wytłumaczyć dziecku, że nie jest winne sytuacji.
Dzieci pomiędzy 6 a 8 rokiem życia zaczynają rozumieć pojęcie nieodwracalności i ostateczności śmierci. Zaczynają też być zainteresowane biologicznym aspektem śmierci. Zdarza się, że dzieci w tym wieku kojarzą śmierć ze szkieletami i potworami, a to w konsekwencji może prowadzić do lęków i koszmarów nocnych. Śmierć bliskiej osoby może być odbierana jako kara za myśli lub zachowanie dziecka.
Między 9 a 12 rokiem życia dzieci uświadamiają sobie, że wszystkie stworzenia kiedyś umrą, w tym oni sami. Zaczynają rozumieć przyczyny śmierci, jak choroba czy obrażenia doznane w wypadku.
Tutaj nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Musimy sami ocenić gotowość dziecka i jego poziom rozwoju. Czasami to dzieci wychodzą z inicjatywą zadając pytania dotyczące śmierci lub przemijania lub pytając co oznacza dana sytuacja w kreskówce czy filmie.
Gdy już zdecydujemy, że czas na taką rozmowę, warto się do niej odpowiednio przygotować. Poza samą rozmową możemy zadbać też o otoczenie dziecka- zadbajmy o to, by czuło się komfortowo i bezpiecznie, przygotujmy odpowiednie do jego wieku książeczki, które pomogą mu oswoić się z tematem w przystępny dla niego sposób. Przykłady takich książek to:
Autor: Matoso Madalena, Minhos Martins Isabel
Wiek dziecka: 5+
Autor: Sarolta Szulyovszky
Wiek dziecka: 6+
Autor: Peter Carnavas
Wiek dziecka: 4+
Autor: Benji Davies
Wiek dziecka: 2+
Autor: Asa Lind
Wiek dziecka : 4+
Autor: Leo Buscaglia
Wiek dziecka: 6+
Taka książka może być dobrym wstępem do rozmowy, jednak jej nie zastąpi. To wsparcie i bliskość opiekuna jest tutaj najważniejsza.
Zaczynając rozmowę z dzieckiem o śmierci, pamiętajmy o kilku ważnych rzeczach:
Mówmy dziecku prawdę- nazywanie śmierci zasypianiem lub wyjechaniem tylko opóźnia cały proces i może sprawić, że dziecko przestanie nam ufać. Porównanie śmierci do snu może też wywołać u dziecka lęk przed zasypianiem.
Możemy to zrobić za pomocą odpowiednich książek, na przykładzie zwierząt lub roślin. Ważne, żeby dziecko mogło zrozumieć samo zjawisko śmierci i nie traktowało go jako czegoś tajemniczego lub dziwacznego.
Tutaj ważne jest zastosowanie konkretnych informacji i komunikatów, np.: ktoś kto umarł nie oddycha, nie czuje, śmierć to brak oznak życia. Używanie metafor i skrótów myślowych może sprawić, że dziecko nie zrozumie co chcemy mu przekazać, lub zrozumie to inaczej niż powinno.
Ważne, żeby dziecko wiedziało jakie mogą być przyczyny śmierci oraz że nie mają one związku z nim- zdarza się, że dzieci obwiniają się za śmierć bliskiej osoby. Dziecko powinno też wiedzieć, że śmierć jest nieodwracalna. Jeśli dziecko pyta, czy zmarła osoba wróci, należy mu wytłumaczyć, że śmierć jest ostateczna, nawet jeśli będzie to dla niego na początku bolesne.
Dziecko może odczuwać w czasie takiej rozmowy wiele negatywnych emocji- nie zaprzeczajmy im, ale spróbujmy wspólnie z dzieckiem je nazwać i wyjaśnić. Uszanujmy jego emocje i pozwólmy mu się z nimi oswoić.
W sytuacji, gdy dziecko przeżywa ból po stracie bliskiej osoby, oprócz rozmowy o śmierci możemy również pomóc mu na kilka innych sposobów:
Bibliografia:
foto: unsplash.com
2020-11-24
2022-08-18
2021-04-29
